Bańska-Szuba, Anna2025-08-282025-08-282019Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne, 2019, T. 52, z. 2, s. 393-410.0137-3447https://theo-logos.pl/handle/123456789/35248Artykuł zawiera analizę historyczno-literacką powieści „Ostatni mnich w Orłowej”, wydanej w Cieszynie nakładem wydawnictwa im. bł. Jana Sarkandra w 1924 r. Autor, cieszyński duchowny, Dominik Ściskała, zaangażowany z ramienia związku Śląskich katolików w spór o granicę polsko-czeską w latach 1919–1920, po przegranej walce o ziemie zaolziańskie tworzy powieść historyczną „ku pokrzepieniu serc” dla współczesnych sobie rodaków znad Olzy. Niniejszy artykuł to próba odczytania powieści jako regionalnego, „cieszyńskiego Potopu”. W tym celu autorka przedstawia związki utworu z Sienkiewiczowskim dziełem, podobieństwa i różnice w kreacji świata przedstawionego, narracji, konstrukcji czasu, wykorzystania materiału historycznego, budowy planu rzeczywistego i fikcyjnego. Odkrywa też zawartą w powieści myśl historiozoficzną, ukazującą reformację jako zło, które spowodowało w przeszłości rozbicie jedności w wierze, a w czasach współczesnych podział ojczystej ziemi. Wskazuje również, na czym, mimo tragicznego finału powieści, opiera się myśl mająca dać „otuchę rodakom”. Przedstawiona przez autorkę analiza i interpretacja jest pierwszą próbą historycznoliterackiej oceny powieści ks. Ściskały, ponieważ nikt wcześniej się tym nie zajmował.The article contains a historical and literary analysis of the novel „The last monk in Orłowa” which was written by the Cieszyn clergyman – Dominik Ściskała (1887–1945) and published in Cieszyn by the publishing house of Blessed Jan Sarkander in 1924. The author was engaged in the dispute over the Polish-czech border in 1919–1920 on behalf of the union of Silesian Catholics. After losing the fight for the zaolzie lands he created a historical novel ‘to encourage hearts’ for contemporary compatriots from the olza river. This article is an attempt to read the novel as a regional “Cieszyn Deluge”. For this purpose, the author presents not only relationships with Sienkiewicz’s work, but also similarities and differences in: the creation of the represented world, the narrative, the construction of time, the use of historical material, and the construction of a real and fictional plan. She also discovers the historiosophical thought which is contained in the novel. She shows the reformation as an evil that caused a breakdown of unity in faith in the past, and the division of the native land in the present day. The author also indicates what the thought to give “encouragement to compatriots” is based on, despite the tragic finale of the novel. The analysis and interpretation of the novel by Fr. Ściskała is the first historical and literary at tempt of this kind because no one has ever dealt with it before.plCC-BY-SA - Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkachOstatni mnich w OrłowejDominik ŚciskałaŚląsk CieszyńskiLast monk in OrłowaCieszyn Silesiapowieśćpowieść historycznaliteraturapowieść „ku pokrzepieniu serc”novelhistorical novelliteraturenovel “to lift the spirits”polskośćPolishnessŚląskSilesiahistoria historyprawda historycznafikcja literackahistorical truthliterary fictionArticle