Orczyk, Adam2025-11-032025-11-032023Studia Diecezji Radomskiej, 2022-2023, t. 14-15, s. 15-33.2657-7151https://theo-logos.pl/handle/123456789/38566Wraz z wejściem w krąg kultury chrześcijańskiej, Polska przejęła tradycje i system szkolnictwa wypracowany przez Kościół na Zachodzie po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Rozwój organizacji kościelnej miał bezpośredni związek z powstaniem i rozwojem szkolnictwa w Polsce, gdyż dla prawidłowego funkcjonowania parafii niezbędna była szkoła, a przynajmniej jakaś forma nauczania. Wymagała tego liturgia i cała obrzędowość kościelna, która opierała się na łacińskim śpiewie gregoriańskim, połączonym z lekturą tekstów biblijnych i modlitewnych. Jedną z podstawowych funkcji Kościoła było od początku szerzenie wiedzy religijnej, a przy tej okazji również wiedzy ogólnej. Służyć temu miało, obok kaznodziejstwa i katechizacji, szkolnictwo różnych szczebli, w tym także wiejskie szkoły parafialne. W XIV i na początku XV w. były one już dość szeroko znane, a do końca tego stulecia lub najpóźniej w początkach XVI w. szkolnictwo parafialne stało się w Polsce powszechnym zjawiskiem. Szkoły parafialne liczyły na ogół niewielu uczniów, a ponadto nie mogły konkurować poziomem nauczania z równoległymi szkołami w większych ośrodkach, dawały jednak elementarne wykształcenie, którego nigdzie indziej nie można było zdobyć ze względu na uwarunkowania historyczno-społeczne (ekonomiczne, kulturowe), jakim podlegali chłopi nie tylko w okresie staropolskim, ale częstokroć jeszcze na początku XX w. W drugiej połowie XVIII w. sprawa oświaty ludu stała się jednym z poważniejszych problemów społecznych. I mimo że plany i zamierzenia reformatorów związanych z Komisją Edukacji Narodowej nie zostały do końca zrealizowane z powodu przeszkód wewnętrznych (konserwatyzm środowisk szlacheckich i kościelnych, utrzymanie stanowego charakteru nauczania) i zewnętrznych (polityczny upadek Rzeczypospolitej ‒ rozbiory, a po nich wojny napoleońskie), to jednak już samo postawienie tego problemu przed społeczeństwem szlacheckim miało doniosłe znaczenie. Lud należało oświecać, aby tym samym ‒ zgodnie z ideami fizjokratyzmu ‒ podnosić poziom gospodarczy Rzeczypospolitej oraz zwiększać liczbę obywateli społecznie uformowanych.Upon entering the circle of Christian culture, Poland took over the traditions and education system developed by the Church in the West after the Fall of the Roman Empire. The development of the church organization was directly related to the establishment and development of education in Poland, as a school, or at least some form of teaching, was necessary for the proper functioning of the parish. This was required by the liturgy and the entire church ritual, which was based on Latin Gregorian chant, combined with the reading of biblical and prayer texts. One of the basic functions of the Church from the beginning was to spread religious knowledge, and also general knowledge. This was to be achieved by preaching and catechesis, education at various levels, including rural parish schools. In the fourteenth and early fifteenth centuries, they were already quite widely known, and by the end of that century, or at the latest in the early sixteenth centuiy, parish education had become a common phenomenon in Poland. Parish schools usually had few students, and moreover, could not compete with the level of education with parallel schools in larger centers, but they provided elementary education, which could not be obtained anywhere else due to the historical and social (economic, cultural) conditions to which peasants were subject not only in the Old Polish period, but often even at the beginning of the 20th century. In the second half of the 18th century, the education of the people became one of the most serious social problems. And even though the plans and intentions of the reformers associated with the Commission of National Education were not fully implemented due to internal obstacles (conservatism of the nobility and church circles, maintaining the class character of teaching) and external obstacles (the political collapse of Poland ‒ the partitions, and after them the Napoleonic wars), nevertheless the mere bringing of this problem before the nobility was of great importance. The people had to be enlightened in order to ‒ in accordance with the ideas of physiocracy ‒ raise the economic level of Poland and increase the number of socially formed citizens.plCC-BY-SA - Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkachszkolnictwo kościelneszkoły parafialnedziałalność edukacyjna KościołaoświeceniefizjokratyzmKomisja Edukacji NarodowejKościółdziałalność edukacyjnahistoriahistoria edukacjiszkolnictwohistoria szkolnictwahistoria szkolnictwa kościelnegochurch educationparish schoolseducational activity of the ChurchEnlightenmentphysiocracyCommission of National EducationChurcheducational activitieshistoryhistory of educationschoolinghistory of schoolinghistory of church schoolingArticle