Dobro potomstwa w kanonicznym prawie małżeńskim. Próba syntezy

Abstract

Przeprowadzona analiza ukazuje swoistą ewolucję, jaką na przestrzeni wieków przeszło bonum prolis. Za punkt wyjścia obrano unormowania zawarte w prawie rzymskim oraz tradycji biblijnej. Ponadto w publikacji odwołano się do dorobku wielkich postaci Kościoła, takich jak św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu. To właśnie ten pierwszy wyróżnił w doktrynie o małżeństwie trzy dobra: bonum prolis, bonum fidei oraz bonum sacramenti. Augustyn szczególne miejsce przypisał dobru potomstwa, a to dlatego, że dzięki niemu małżeństwo otrzymuje status środka leczącego namiętności (remedium concupiscentiae). Następnie doktrynę tę podjęła kanonistyka wieków średnich, a jej najwybitniejszym reprezentantem stał się św. Tomasz. Jego zasługą było ustawienie dóbr małżeńskich na płaszczyźnie naturalnej. Według Akwinaty bonum prolis, bonum fidei i bonum sacramenti są dobrami przynależącymi z natury do małżeństwa, a zatem nie potrzebują żadnego, zewnętrznego usprawiedliwienia. Z kolei kodeks prawa kanonicznego z 1917 roku wiązał bonum prolis z ius in corpus (kan. 1081 § 2), które przekazane i przyjęte w akcie zgody małżeńskiej miało charakter dozgonny i ekskluzywny, prokreacyjny i wspólnotowy. Z wszystkich celów małżeństwa to właśnie zrodzenie i wychowanie potomstwa otrzymało pierwszorzędny status, któremu dobro małżonków było podporządkowane. Takie ustawienie boni prolis szybko okazało się niewystarczające, a to dlatego, że nie brało pod uwagę sytuacji, w której małżonkowie posiadali intencję przeciwną zrodzeniu potomstwa (np. zamiar aborcji czy porzucenia dziecka), ale zarazem nie wykluczali prawa do aktów małżeńskich. Rozwiązanie tego problemu przyniosła najpierw encyklika Piusa XI Casti connubii, a następnie doktryna Soboru Watykańskiego II. Ten ostatni w konstytucji Gaudium et spes określił małżeństwo jako intima communitas vitae et amoris coniugalis. W ten sposób nowy kodeks odszedł od czysto cielesnego pojmowania małżeństwa.Following the directions of the Second Vatican Council, the current ecclesiastical legislation states in canon 1055 § 1 that the institution of marriage is, in its very nature, apt for bonum prolis and bonum coniugum. This publication presents the characteristic change (evolution) that has been taking place in canon law in relation to the procreative good. This change is often described as a transition from the purely biological dimension into a personalistic one. In the patristic thought and medieval canon studies, the marital intercourses were considered to be a remedy for lust (remedium concupiscentiae); however, through their aptness for new life, these acts became fully lawful (legal), and they were even a duty. This idea was adopted by the 1917 Code of Canon Law, which, in canon 1086 § 2, equated the procreative good with the right over the body (ius in corpus). As the analysis has shown, such a way of dealing with this question proved to be insufficient, as it did not consider a situation in which the spouses do not exclude the right to marriage acts itself, but they have an intention against the procreation of a child (e.g. by performing an abortion). The abovementioned lack or insufficiency was complemented by the new 1983 Code. According to its norms (regulations), the procreative good should be perceived in relation to a fruitful marriage act, in which the spouses mutually give themselves to each other and mutually accept their gifts of self. Thus, it is better to talk about the openness to life or potential maternity and paternity than about a right over the body, because in such an approach, having children is an affirmation of a mutual communion of persons. It is also worth mentioning that the canonical doctrine and the Vatican II documents univocally connect the procreative good with the duty of bringing up the children.