Note epistemologiche sul processo canonico

Abstract

Artykuł dotyczy kwestii o charakterze „konstytucyjnym”, jaką jest ochrona praw w Kościele. Sobór watykański II ubogacił treść takich pojęć, jak „osoba” i „wierny”, które stanowią podstawę podmiotowości kościelnej całego systemu stosunków między wiernymi i osobami piastującymi różne urzędy oraz nawzajem między jednymi i drugimi. Różnorodność stosunków z konieczności stwarza sytuacje, które muszą być określone jako prawne „stricto sensu”. Prawność porządku kanonicznego jest wymagana przez prawo naturalne i pozytywne prawo Boże, ponieważ człowiek w pełni prawdy swej egzystencji jest drogą Kościoła. Posiadając ułomną wolność, człowiek potrzebuje prawa. Stąd wynika konieczność istnienia władzy sądowej w Kościele. Pomimo słów Chrystusa „Temu, kto chce prawować się z tobą i wziąć twoją szatę, odstąp i płaszcz” (Mt 5, 40) chrześcijanin „ma prawo dochodzić swych praw” przy pomocy procesu sądowego. Motywami odwołania się do procesu są jedność wspólnoty kościelnej, zbawienie każdego człowieka, przywrócenie pokoju, będącego dziełem sprawiedliwości i solidarność. Proces sądowy rozpatrywany w kontekście wspólnoty kościelnej ma na celu zabezpieczenie praw, przeciwdziałanie konfliktom i rozwiązywanie ich. Wierny może więc uznać proces sądowy za odpowiedzialny wkład w budowanie wspólnoty Kościoła. Z klasycznej definicji sprawiedliwości oraz ze wspólnotowego charakteru Kościoła wynika konieczność istnienia niezależnej instytucji rozstrzygającej. Ze względu na istniejącą z woli Bożej potrzebę „rozporządzania” dobrami Kościoła konieczny jest pewien porządek prawny, ponieważ nie wszystko może być regulowane w sposób „charyzmatyczny”. Kościół jest bowiem rzeczywistością, w której łaska nie znosi natury. Według Jana Pawła II funkcjonalność pastoralna procesu kanonicznego ma swe źródło w eklezjologii zbiorowej. Prawo kanoniczne ze swej natury ma charakter pastoralny i jest szczególnym uczestnictwem w misji Chrystusa-Pasterza. Działalności pastoralnej nie należy przeciwstawiać działalności prawnej. Ze względu na omylność w działaniu „rzeczywistego” człowieka sama godność osoby ludzkiej domaga się istnienia społecznej „organizacji” środków potrzebnych do przywrócenia naruszonego porządku w zakresie praw i obowiązków. Owe środki stanowią „wartości trwałe” procesu oraz „zasady” procesowe. Wartości trwałe procesu kanonicznego wynikają ze źródeł prawa kanonicznego i z nauczania kościelnego kierowanego do wiernych i do wszystkich ludzi dobrej woli (nauczanie wewnątrz- i zewnątrzkościelne). Dziesięć zasad procesu kanonicznego domaga się przede wszystkim poszanowania godności osoby ludzkiej, które sprzyja nawiązaniu szczerego „dialogu” między stronami sporu. W świetle kan. 1400 przedmiot procesu sądowego jest potrójny: dochodzeniowy, karny i dochodzeniowo-administracyjny. Jednak nie każdy czyn określony jako przestępstwo musi być sądzony przez jakiś trybunał. Możliwa jest również droga administracyjna. Procedura dochodzeniowa może więc być podwójna. Według „Normae spéciales” z 1968 r. niektóre sprawy muszą być odsyłane do trybunałów specjalnych. Procesem specjalnym dochodzeniowym jest proces ustny.