Ingerencje władz państwowych w sprawowanie kultu publicznego na przykładzie działań zielonogórskiej administracji wyznaniowej wobec Kościoła gorzowskiego w latach 1945–1972

Abstract

Po II wojnie światowej władze państwowe Polski Ludowej w planowy sposób odeszły od zasady neutralności światopoglądowej państwa. W jej miejsce pojawiła się teza głosząca konieczność daleko posuniętej interwencji w sprawy sumienia i wyznania obywateli. Skutkiem tego władze komunistyczne starały się ingerować zarówno w ludzkie sumienia, jak i utrudniać realizację prawa do publicznego wyznawania wiary. Szczególną rolę w polityce wyznaniowej państwa odgrywał powołany w 1950 roku Urząd do Spraw Wyznań. Jego prawdziwym zadaniem było nadzorowanie i zwalczanie Kościoła katolickiego oraz innych wyznań. Nie prowadził on w zasadzie samodzielnej polityki, ale wykonywał zadania wyznaczone przez biuro polityczne KC PZPR. Z kolei w województwach politykę wyznaniową realizowały wydziały do spraw wyznań. Wydział w Zielonej Górze, spośród wielu akcji wymierzonych w funkcjonowanie Kościoła gorzowskiego, ingerował w sprawowanie kultu publicznego. Jego działania polegały na utrudnianiu przeprowadzania pielgrzymek, nabożeństw i uroczystości. Apogeum wrogich wobec Kościoła działań wydziału przypadło na czas peregrynacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej i milenium chrztu Polski, kiedy to wszelkimi możliwymi, a przy tym niejednokrotnie bezprawnymi metodami, pracownicy administracji wyznaniowej starali się uniemożliwiać udział wiernych w nabożeństwach. Stosowane represje wobec duchowieństwa i wiernych świeckich nie przyniosły jednak spodziewanych efektów. Nie udało się wyrugować z przestrzeni publicznej uzewnętrznionych form religijności, co więcej, próby ingerencji w wykonywanie kultu publicznego nie tylko nie skutkowały ateizacją społeczeństwa, ale powodowały jeszcze liczniejszy udział wiernych w uroczystościach religijnych.After World War II, the state authorities of the People’s Poland in a planned way departed from the principle of ideological neutrality of the state. In its place came the thesis stating the need for far-reaching intervention in matters of conscience and religion of citizens. As a result, the communist authorities tried to interfere in both human consciences and impede the exercise of the right to public profession of faith. The Bureau for religious affairs established in 1950 played a special role in the denominational policy of the state. His real task was to oversee and fight the Catholic Church and other denominations. He did not run an independent policy, but performed the tasks assigned by the political bureau of the Central Committee of the PZPR. In voivodeships, in turn, policy towards religion was implemented by departments for religious affairs. The department in Zielona Góra, among many actions aimed at the functioning of the Gorzów Church, interfered in the exercise of public worship. His actions consisted in hindering pilgrimages, services and celebrations. The apogee of the department’s hostile actions towards the Church occurred during the peregrination of the image of Our Lady of Częstochowa and the millennium of the baptism of Poland, when by all possible and often unlawful methods, religious administration employees tried to prevent the participation of the faithful in services. The repression used against the clergy and lay faithful did not bring the expected results. The externalized forms of religiosity could not be removed from the public space, what is more, attempts to interfere in the performance of public worship not only did not result in atheisation of society, but resulted in even greater participation of the faithful in religious ceremonies.