Wenn zwei sich streiten. Über die Wiedergewinnung des Konsenses

Abstract

Według św. Pawła Kościół jest wspólnotą (koinonia, communio) konstytuowaną przez Eucharystię, która bazuje na uczestnictwie (koinonia, communicatio) w Chrystusie i dlatego staje się „obcowaniem świętych” (communio sanctorum: Symbolum). Wypełnia ona swoje zadanie przez przekazywanie słowa i sakramentów. Dlatego również procesy życiowe w Kościele podlegają prawom teorii wymiany informacji. Artykuł omawia najważniejsze prawa teorii komunikacji w oparciu o przykłady z teologii i historii teologii. Punktem wyjścia jest zakłócenie w przekazie informacji, które zdarza się między Urzędem Nauczycielskim Kościoła i teologią, proboszczem i parafią, a także między wyznaniami chrześcijańskimi (problem ekumeniczny). Podstawowymi prawami ludzkiej wymiany informacji (porozumiewania się) są: 1. Konieczne jest porozumiewanie się, gdy pojawia się kontrowersja; 2. Modelem kręgu w teorii porozumiewania się są relacje występujące między nadawcą i odbiorcą; 3. Wiadomość posiada strukturę czterobiegunowego wydarzenia (treść informacji, podanie informacji, relacja, wezwanie). Najczęściej występującymi zakłóceniami w międzyludzkich kontaktach są: odmowa rozmowy, trudności na płaszczyźnie treści i relacji, pomieszanie obu płaszczyzn, problemy z wezwaniem, błędne zrozumienie przekazu nadawcy. Ważnym zagadnieniem są sposoby dochodzenia do porozumienia, czyli chrześcijańskiego pojednania. Rozbieżność zdań powstaje wówczas, gdy odbiorca informacji poddaje w wątpliwość wartość, tzn. prawdziwość lub poprawność jakiegoś twierdzenia osoby przekazującej informację. Dyskurs musi zostać przerwany do czasu usunięcia wątpliwości. Staje się to przez przekonywanie o poddawanej w wątpliwość wartości: przekazujący informację przekonuje za pomocą argumentów tak długo, aż doprowadzi on do zgodności zdań. Przy tym jednak zakazany jest „regressus ad infinitum”: musi istnieć jakaś podstawowa zgodność zdań między partnerami, jeśli ma dojść do jakiejś zgodności. Jeśli jednak nie jest to możliwe z powodu zasadniczej rozbieżności zdań, wówczas trzeba przerwać wymianę informacji na dany temat (czyli niecałkowicie). Jeśli dzięki uznaniu argumentów przekazującego informację przez przyjmującego je dochodzi do usunięcia wątpliwości, wówczas można mówić o zbieżności zdań (zgodzie). Oznacza to, że rozmowa się powiodła i można kontynuować proces przekazywania informacji. Wreszcie przedmiotem refleksji jest typowo kościelny problem występujący w procesie przekazywania informacji. Dialog przy użyciu argumentów zakłada symetrię partnerów dialogu (zasadnicza równość, wolność myślenia, zgodność odniesień), która zdaje się przeciwstawiać posłuszeństwu wymaganemu od teologów przez Urząd Nauczycielski Kościoła. U podstaw znajduje się napięcie, które należy do istoty nauki o wierze: teologia jest nauką wiary i dlatego ukierunkowuje na jedność z urzędem; jest ona też nauką i jako taka musi stosować się do zasad nauki. Dopóki nie chodzi o nieomylne wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, które mogą być uzasadniane przy pomocy argumentów, teologia ma obowiązek analizować krytycznie takie wypowiedzi w oparciu o kryteria naukowe. Tak wypracowane argumentacje, niekiedy nawet kontrastujące ze sobą, stają się cenne dla Urzędu Nauczycielskiego, szczególnie gdy traktuje on z powagą całą tradycję wraz z naukową teologią jako locus theologicus. W ten sposób również w Kościele jest zapewniona symetryczność dialogu. Teoria wymiany informacji (teoria komunikacji) nie jest receptą na unikanie kryzysów w Kościele. Jest jednak narzędziem nie do odrzucenia w diagnozie każdego procesu, który prowadzi do kryzysu.