Methodological Paradigms in the Contemporary Pastoral Theology

Abstract

Theological fields of study are commonly divided into historical, systematic, and practical ones. Pastoral theology belongs undoubtedly to the last group. What is more, it does really cooperate with those fields, relying mostly on the normative factors in order to reach its own conclusions. Not to mention, a set of deductive methods that pastoral theologians use and which are typical of the historical and systematic theology. However, those deductive methods are ineffective in the context of the challenges that the contemporary pastoral theology must face. The aim of such a theology is to create models of redemptory activity of individuals as well as various groups of Christians. The models must meet the latest socio-cultural demands. In order to propose models of effective redemptory activity, it is necessary to analyze regularly the dynamic social reality of the Church. This in turn demands using inductive methods. The difficulty to carry out such new research in pastoral theology, also known as practical theology, lies in the appropriate combination of both deductive and inductive methods. In this context, the scientific question of methodological paradigms in pastoral theology is raised. According to Cardijn’s paradigm, the redeeming situation should be recognized, then judged in line with theological criteria, and, on the basis of this confrontation, draw pastoral conclusions about the current activity of the Church. The paradigm of three-stage theological-pastoral analysis is used often in Poland, especially in the KUL (John Paul II Catholic University of Lublin) environment, the foundations of which were laid by the authors representing ecclesiological fields of pastoral theology (K. Rahner, H. Schuster, F. Klostermann). The paradigm of analysis of praxeological ministerial activities refers to the general theory of action, in which the particular elements of actions are analysed, i.e. the aim, object, subject (the environment), methods, means, as well as historical, social and cultural conditions, etc. A good command of methodological paradigms seems to be indispensable to carry out studies and start reflection in pastoral theology.

Powszechnie przyjmuje się podział dyscyplin teologicznych na historyczne, systematyczne i praktyczne. Teologia pastoralna należy zdecydowanie do ostatniej z wymienionych grup. Wskazany podział nie jest jednak na tyle ostry, żeby teologia pastoralna pozbawiona była w ogóle związku z dyscyplinami teologii historycznej czy systematycznej. Wręcz przeciwnie teologia pastoralna ściśle współpracuje z tymi dyscyplinami, czerpiąc z ich rezultatów badań przede wszystkim przesłanki normatywne do własnej refleksji. Ponadto w swoich badaniach teolodzy pastoralni posługują się dość często typową dla teologii systematycznej i historycznej paletą metod dedukcyjnych. Jednakże metody dedukcyjne są niewystarczające wobec wyzwań stojących przed współczesną teologią pastoralną, której celem jest tworzenie adekwatnych do aktualnych uwarunkowań społeczno-kulturowych modeli działalności zbawczej zarówno indywidualnych chrześcijan, jak i różnych grup Ludu Bożego. W celu wypracowania modeli skutecznej działalności zbawczej konieczne jest systematyczne badanie dynamicznej rzeczywistości społecznej Kościoła, a do tego nieodzowne jest zastosowanie metod indukcyjnych. Trudność prowadzenia nowatorskich badań w teologii pastoralnej, zwanej również teologią praktyczną, polega na poprawnym łączeniu metod dedukcyjnych z metodami indukcyjnymi. W powyższym kontekście zrodziło się pytanie naukowe o paradygmaty metodologiczne w teologii pastoralnej. Współcześnie można wskazać przynajmniej trzy paradygmaty metodologiczne teologii pastoralnej. Według paradygmatu kard. J. Cardijna, wyrażanego zazwyczaj triadą widzieć – ocenić – działać, trzeba najpierw rozpoznać poprawnie analizowaną sytuację zbawczą, następnie dokonać oceny tej sytuacji w świetle kryteriów teologicznych, aby w końcu wyprowadzić z konfrontacji opisu sytuacji i jej oceny wnioski pastoralne dla aktualnej działalności Kościoła. Paradygmat trzech etapów analizy teologicznopastoralnej, którego podwaliny zostały stworzone przez twórców nurtu eklezjologicznego teologii pastoralnej (K. Rahner, H. Schuster, F. Klostermann), został dopracowany i rozwinięty przez pastoralistów KUL, szczególnie ks. W. Piwowarskiego i R. Kamińskiego. Prowadząc badania według tego paradygmatu, na pierwszym etapie kryteriologicznym (eklezjologicznym) przeprowadza się refleksje nad istotą Kościoła i podstawowymi formami jego działalności zbawczej. Na drugim etapie kairologicznym (socjologicznym) dokonuje się analizy teologiczno-socjologicznej lub teologiczno-psychologicznej aktualnej działalności zbawczej Kościoła, wykorzystując w tym celu wyniki badań empirycznych. Na trzecim etapie prakseologicznym (strategicznym) ustala się wnioski i postulaty pastoralne oraz aktualne modele, zasady i dyrektywy, według których powinna być realizowana działalność zbawcza Kościoła obecnie i w przyszłości. Paradygmat analizy prakseologicznej działalności duszpasterskiej odwołuje się do ogólnej teorii działania, w której poddaje się analizie poszczególne elementy działania, a mianowicie: cel, przedmiot, podmiot (środowisko), metody, środki oraz uwarunkowania historyczne, społeczne, kulturowe itp. Dobra znajomość paradygmatów metodologicznych wydaje się nieodzowna do podejmowania badań i refleksji naukowej na gruncie teologii pastoralnej.