Koncepcja kary a hipoteza apokatastazy w eschatologii Grzegorza z Nyssy

Abstract

Kwestia rozumienia pojęcia apokatastazy przez Grzegorza z Nyssy nie jest łatwa do interpretacji. Teksty źródłowe nie są jednoznaczne, a czasem nawet sprzeczne, i mogą budzić wątpliwości co do autentyczności. Niniejszy artykuł, na podstawie zachowanej spuścizny Grzegorza oraz współczesnej literatury naukowej, próbuje udzielić odpowiedzi na następujące pytania: w jaki sposób Grzegorz rozumiał biblijne przekazy o wiecznym potępieniu?; jak pojmował zagadnienie kary pośmiertnej?; jak rozumiał sąd szczegółowy i ostateczny?; oraz jak godził wszystkie te kwestie z nauką o apokatastazie? W pismach Grzegorza dominowało przekonanie o tymczasowości i leczniczym charakterze pośmiertnych kar. Będą ona miały charakter poprawczy i powinny trwać tylko tyle, i aż tak długo, ile będzie tego wymagać pełne oczyszczenie z pozostałości grzechu. Pozostaje kwestią nie do końca jasną, czy kara będzie miała charakter przejściowy także dla zatwardziałych grzeszników i czy Grzegorz dopuszczał dla nich wieczne potępienie. W eschatologii Grzegorza stale jest obecne dynamiczne napięcie między zbawczą łaską Boga skierowaną do całej ludzkości a ludzką wolnością i odpowiedzialnością, której Nysseńczyk nigdy nie próbował podważać. W próbie rozwiązania tej aporii przez Grzegorza centrum ciężkości przechyla się w stronę ostatecznego miłosierdzia i powszechnej woli zbawczej Boga. Chociaż przesłanki do wyrażenia tego przekonania Grzegorz czerpał z filozofii platońskiej, to jednak jego nadzieja na powrót wszystkich do Boga zakorzeniona była ostatecznie w argumentach teologicznych: wszechmocy i nieskończonej dobroci i miłosierdziu Boga oraz w zmartwychwstaniu Chrystusa.

The issue of comprehension of the concept of apocatastasis by Gregory of Nyssa is not easy to infer. The source texts are not explicit and sometimes even contradictory, and may raise reservations about their authenticity. The following article, based on the preserved legacy of Gregory the Great and modern scientific literature, attempts to answer the subsequent questions: in what manner did Gregory understand the biblical message of eternal damnation; how did he comprehend the subject of the after death penalty; in what way did he perceive the particular and the final judgment and by what means did he resolve all these issues with the hypothesis of apokatastasis? Gregory’s writings were dominated by the idea of temporariness and curative character of posthumous punishments. They will have acorrective character and should last only as long as it is required in order to completely cleanse soul of the remnants of sin. It remains uncertain whether punishment will be temporary also in the case of hardened sinners and whether Gregory considered for them eternal condemnation. In Gregory’s eschatology, aconstant vibrant tension between the addressed to all humanity God’s salvific grace and human freedom and responsibility is present, which the Nyssenian never tried to undermine. In Gregory’s attempt to solve this aporia, his concepts seem to lean towards the final mercy solution and universal God’s salvific will. Although Gregory derived the premises for expressing this belief from Platonic philosophy, his hope for the return of everyone to God was ultimately rooted in theological arguments: omnipotence and the infinite goodness and mercy of God, and in the resurrection of Christ.