Tussen sacralisatie en banalisering. Lijden in de theologie van Edward Schillebeeckx

Abstract

This paper discusses the relationship between human suffering and the Christian praxis of solidarity in the theology of Edward Schillebeeckx. The author first describes the personalist and humanist character of Schillebeeckx’s theology. He then presents the different types of individual and communal suffering. In the final part of his paper, the author expounds the categories of orthopraxis and metanoia. Emphasis is placed upon the concepts of the Christian solidarity and resistance to suffering. It is not suffering itself but the human attitude toward those who suffer that manifests and advances the Reign of God in our earthly history.

Autor podejmuje ważny problem relacji między ludzkim cierpieniem a chrześcijańską praktyką solidarności w ujęciu Edwarda Schillebeeckxa. Poszukuje on wiarygodnej odpowiedzi na pytania dotyczące źródeł i sensu ludzkiego cierpienia oraz specyfiki chrześcijańskiej reakcji na liczne jego przejawy w świecie. W pierwszej części artykułu autor przedstawia kontekstualny i humanistyczny charakter teologii Schillebeeckxa, w której po Vaticanum II nastąpił wyraźny zwrot antropologiczny i hermeneutyczny. Ludzka egzystencja dotknięta dramatem wyobcowania, zniewolenia i poniżenia stała się centralnym przedmiotem refleksji w świetle Bożego objawienia i szeroko rozumianego chrześcijańskiego doświadczenia. Według Schillebeeckxa teologia nie może ograniczyć się wyłącznie do poprawnej interpretacji prawd wiary (ortodoksja), lecz musi również dążyć do wypracowania kryteriów umożliwiających pozytywną przemianę świata według logiki Królestwa Bożego objawionego w nauczaniu i działaniu Jezusa Chrystusa (ortopraksja). W drugiej części artykułu została zaprezentowana fenomenologia ludzkiego cierpienia, które stanowi realną i niezwykle zróżnicowaną rzeczywistość. Niektórym jego formom człowiek może w pewnym zakresie nadać sens, lecz ogromny obszar niezawinionego i niechcianego cierpienia pozostaje poza możliwością ludzkiej racjonalizacji. Złożony fenomen cierpienia stanowi wyzwanie dla współczesnej teologii kontekstualnej, która nie powinna pomijać bolesnych aspektów ludzkiej kondycji. Pod wpływem egzystencjalizmu Schillebeeckx postrzega cierpienie człowieka bardziej jako angażującą tajemnicę niż możliwy do rozwiązania problem. W trzeciej części autor ukazuje symbol Królestwa Bożego będący wyrazem zbawczej obecności Boga w świecie. Jezus w swym nauczaniu i działaniu objawia Boży sprzeciw wobec długiej historii niezawinionego ludzkiego cierpienia. Jego zmartwychwstanie jest źródłem nadziei na pełne zwycięstwo nad cierpieniem. Proegzystencjalny styl życia Jezusa stanowi zarówno dla chrześcijan, jak i wszystkich ludzi dobrej woli wezwanie do odpowiedzialnego praktykowania solidarności z cierpiącymi i odważnego protestu przeciwko czynnikom generującym cierpienie. Jezus jest obrazem miłosiernego i wyzwalającego Boga, który nie chce cierpienia człowieka spowodowanego jego poniżeniem, upokorzeniem i zniewoleniem. Będąc zawsze obecnym w bolesnym doświadczeniu ludzkiego cierpienia, Bóg objawia się w nim jako „transcendentne veto” wobec wszelkich form agresji, opresji i niesprawiedliwości. Nie tyle jednak cierpienie samo w sobie, co raczej ludzkie działanie w służbie cierpiącym stanowi „przestrzeń”, w której manifestuje się i realizuje zbawcza wola Boga. W zakończeniu artykułu autor podkreśla, że zdecydowany sprzeciw wobec zła i naśladowanie miłosierdzia Jezusa stanowią adekwatną chrześcijańską odpowiedź na misterium ludzkiego cierpienia. Istnieje trzecia droga między banalizacją a sakralizacją cierpienia. Jest nią autentyczna solidarność z cierpiącymi, w ramach której Bóg wyraźnie objawia się jako promotor dobra i przeciwnik zła.