The Papal Primacy in Recent Orthodox Evaluation

Abstract

W encyklice Ut unum sint (nr 95-96) Jan Paweł II zwrócił się z apelem do kościelnych zwierzchników i ich teologów, aby nawiązali z nim „braterski i cierpliwy dialog” w poszukiwaniu takiej formy sprawowania prymatu, która byłaby otwarta na nową sytuację chrześcijaństwa w świecie. Zaproszenie to podjął niezwłocznie Ekumeniczny Patriarcha Konstantynopola, Bartłomiej I. Jego refleksje krytyczne miały przede wszystkim charakter hermeneutyczny. Interpretując słowa Jezusa, wykazywał bezpodstawność poglądu, że wybierając dwunastu apostołów powierzył On jednemu z nich, czyli Piotrowi, zadanie rządzenia nimi. Inni hierarchowie i teologowie prawosławni (zwłaszcza O. Clément) podjęli bardziej gruntowną analizę tekstów biblijnych odnoszących się do kwestii prymatu. Ich opinie w sprawach zasadniczych są w dużej mierze zgodne z krytycznym stanowiskiem Patriarchy. Autor podkreśla, że ekumenizm wymaga krytycznej postawy wobec historycznych i obecnych form sprawowania prymatu papieskiego. Jedność chrześcijan jest niemożliwa do urzeczywistnienia bez postawy samoograniczenia oraz umiejętności rezygnacji z tego, co stoi na przeszkodzie dziełu pojednania. Do realizacji tego trudnego zadania potrzeba decentralizacji władzy w Kościele, autentycznej synodalności, zmiany struktur i braterstwa we wzajemnych relacjach Kościołów, a nade wszystko „etosu kenotycznego” w duchu nauki apostoła Pawła (por. Flp 2, 7). Ważnym zadaniem jest odgraniczenie normatywnej wartości siedmiu soborów powszechnych od innych soborów drugiego tysiąclecia, które na takie miano nie zasługują. Pierwszy krok w tym kierunku uczynił już papież Paweł VI, nazywając Sobór Lioński (1274) „drugim soborem generalnym (secundum concilium generale)” Kościoła zachodniego. Teologowie prawosławni nie odrzucają idei prymatu jako takiej, lecz prymat powszechnej jurysdykcji. Prymat powinien być rozumiany w świetle synodalności Kościoła jako służba na rzecz jedności, jako autorytet moralno-duszpasterski, wyposażony w pewne rzeczywiste prerogatywy, takie jak np. zwoływanie soborów powszechnych i przewodniczenie ich obradom. Dzięki podobnym prerogatywom papież w zjednoczonym Kościele mógłby skutecznie troszczyć się o jego jedność. Do tego jednak potrzebne są nowe struktury kościelne, choćby w formie nowych patriarchatów. Nie chodzi zatem jedynie o sam prymat czci, miłości i świadectwa, pozbawiony rzeczywistych uprawnień. Pojęcie nieomylności papieskiej nastręcza prawosławnym szczególnych trudności. Wolą oni mówić raczej o „niezwyciężalności prawdy” w całym Kościele, który nie może całkowicie odpaść od Ewangelii. Fundamentem prymatu w Kościele jest sam Chrystus. Wszelki prymat ludzki jest zaledwie słabym odzwierciedleniem prymatu Tego, który jest „Panem-Miłością” (le Seigneur-Amour - wedle określenia Lva Gillet). W przekonaniu teologów prawosławnych prymat papieża jest przede wszystkim prymatem jego rzymskiej stolicy - prymatem lokalnego Kościoła rzymskiego, uznawanym w ciągu pierwszego tysiąclecia. Wizja Kościoła pojednanego wymaga innej relacji papieża do Kościołów wschodnich. Prymat biskupa Rzymu powinien respektować ich pełną wewnętrzną wolność, gdyż nie są one wspólnotami poddanych, lecz Kościołami siostrzanymi. Tak pojęty prymat opierać się będzie na osobie i wierze Piotra, na jego posługiwaniu, równoważonym przez charyzmatyczne posługiwanie apostoła Pawła oraz Jana, wizjonera i mistyka.