Teologia a myślenie kartezjańskie

Abstract

Kartezjusz wprowadził nową metodę myślenia, która stała się obowiązującym paradygmatem nowożytnej nauki. Metoda ta zastąpiła fizykę Arystotelesa i w praktyce unieważniła jego metafizykę. Główną tezą artykułu jest stwierdzenie, że myślenie kartezjańskie nie jest w stanie „zobaczyć” człowieka w jego człowieczeństwie. Postrzega ono człowieka jako skomplikowany mechanizm – maszynę. Dlatego teologia nie może przyjmować założeń i metody myślenia kartezjańskiego jako fundamentów swojej refleksji. Musi wyjść poza ten paradygmat i znaleźć inne racjonalne fundamenty i sposoby myślenia. Na pewno nie jest dobrą drogą dla teologii powrót do scholastyki ani jakiekolwiek próby unieważnienia czy pominięcia rewolucji kartezjańskiej. Pomocą w tym poszukiwaniu jest filozofia europejska XX wieku, która też usiłuje wyrwać się z paradygmatu kartezjańskiego. W artykule wskazano w tym kontekście dwudziestowieczną refleksję filozoficzną nad językiem: semiotykę i hermeneutykę oraz refleksję E. Levinasa jako szczególnie przydatne w tych teologicznych poszukiwaniach. Prowadzenie refleksji teologicznej i duchowej poza paradygmatem kartezjańskim jest coraz ważniejsze ze względu na gwałtowny rozwój technologii, a zwłaszcza tzw. sztucznej inteligencji.

Descartes introduced a new method of thinking, which became a binding paradigm of modern science. This method replaced Aristotle’s physics and in practice invalidated his metaphysics. The main thesis of the article is a statement that the Cartesian way of thinking is unable to “see” human beings in their humanity. It perceives a human being as a complicated mechanism – a machine. Therefore, theology cannot accept Cartesian assumptions as the basis of its reflection. It has to find other rational foundations and ways of thinking. Certainly, it is not a right way for theology to attempt to revoke or disregard the Cartesian revolution and return to scholasticism. Theology receives assistance in this quest from the European philosophy of the twentieth century, which also tries to break free from the Cartesian paradigm. In this context, the article indicates the twentieth century philosophical reflection on the language: semiotics and hermeneutics, and the reflection of E. Levinas, as especially useful in these theological quests. Offering theological and spiritual reflection beyond the Cartesian paradigm is increasingly important, due to the rapid development of technology, especially the so-called “artificial intelligence”.