Strażnicy (nie)porządku publicznego. Policja i jej funkcjonariusze w „Trylogii grobiańskiej” Krzysztofa A. Zajasa

Abstract

Powieści Krzysztofa A. Zajasa: „Ludzie w nienawiści” (2014), „Mroczny krąg” (2015) i „Z otchłani” (2016), tworzące tzw. „Trylogię grobiańską”, są kryminałami miejskimi o problematyce społeczno-obyczajowej, czy też psychologiczno-obyczajowej. Podstawowym wątkiem fabularnym owych książek są perypetie funkcjonariuszy krakowskiej policji z komendy przy ulicy Mogilskiej, w związku ze śledztwem prowadzonym w sprawie tajemniczych morderstw na ludziach, którzy w przeszłości dopuścili się przestępstw, unikając przy tym odpowiedzialności karnej. W artystycznej wizji Zajasa policjanci to w zdecydowanej większości pozbawieni etycznego kręgosłupa karierowicze i zdegenerowani przez korupcję urzędnicy ‒ persony osobowościowo przeciętne i apatyczne. W opozycji znajduje się wprawdzie etos funkcjonariusza będącego na służbie, wierzącego w ideały i uważającego swoją pracę za społecznie użyteczną, ale niestety nie rozświetla on pesymistycznej imaginacji twórcy. Trylogia grobiańska, prezentując spójną historię Mściciela i jego następców, zdarzenia i postacie ukazuje z perspektywy indolencji i hipokryzji licznych polskich instytucji publicznych, co sprawia, że wątek kryminalny z pościgami, poszlakami, przesłuchaniami i spektakularnymi akcjami, nie stanowi dominanty kompozycyjnej cyklu - istnieje raczej jako parawan dla krytycznego, „nieturystycznego” widzenia rodzimej rzeczywistości społecznej. Pisarz formuje głos buntu wobec tuszowania spraw pedofilii w Kościele katolickim, a także wyraża swoją niezgodę na nieudolność sądów i bezradność policji. W przekazie Zajasa polski system prawny nie zapewnia sprawiedliwości, a jedynie ją imituje, tworząc struktury państwa urzędniczego, fasadowego i dysfunkcyjnego. W tym kontekście nawet postacie godnie i uczciwie służące „dobru wspólnemu” (funkcjonariusze policji ‒ Andrzej Krzycki, Lucjan Bałyś, Jerzy Gargulski, Dominika Rodriguez de Huezo) jawią się w analizowanych powieściach nie tyle jako obrońcy ładu społecznego i bezpieczeństwa obywateli, ile jako stróżowie publicznego (nie)porządku.Krzysztof A. Zajas’s novels People in Hatred (2014), Dark Circle (2015) and From the Abyss, which form the so-called The Grobian Trilogy, are urban detective stories with social and moral, or psychological and moral, issues. The basic plot thread of these books is the adventures of Krakow police officers from the police station at Mogilska Street in connection with an investigation into mysterious murders of people who had committed crimes in the past while avoiding criminal responsibility. In Zajas’s artistic vision, police officers are for the most part careerists without a moral backbone and officials degenerated by corruption ‒ average and apathetic personalities. The opposition does include the ethos of an officer on duty, believing in ideals and considering his work as socially useful, but unfortunately it does not illuminate the author’s pessimistic imagination. The Grobian Trilogy, while presenting a coherent story of the Avenger and his successors, presents events and characters from the perspective of the indolence and hypocrisy of numerous Polish public institutions, with the result that the criminal plot, with its chases, clues, interrogations and spectacular actions, does not dominate the composition of the series ‒ it exists rather as a screen for a critical, ‘non-tourist’ view of domestic social reality. The writer forms a voice of revolt against the cover-up of paedophilia cases in the Catholic Church, and expresses his disagreement with the ineptitude of the courts and the helplessness of the police. In Zajas’s message, the Polish legal system does not provide justice, but only imitates it by creating structures of a clerical, façade and dysfunctional state. In this context, even characters with dignity and integrity serving the ‘common good’ (police officers ‒ Andrzej Krzycki, Lucjan Bałyś, Jerzy Gargulski, Dominika Rodriguez de Huezo) appear in the analysed novels not so much as defenders of social order and security of citizens, but as the guardians of public (dis)order.