The mystery of unity amidst division. Some ecumenical reflections

Abstract

Artykuł jest skróconą wersją referatu wygłoszonego na sesji plenarnej podczas międzynarodowego sympozjum „Millennium Kościoła rosyjskiego”, odbytego w Joensuu i Heinävesi, w Finlandii (22-24 września 1988 roku). Autor wychodzi z przekonania, iż podział chrześcijaństwa zagraża zubożeniem każdej ze stron. Rozdarcie i trwanie w stanie podziału uniemożliwiają przede wszystkim żywą wymianę wartości duchowych. Trudno wówczas mówić o wzajemnym dopełnianiu się i korygowaniu jednostronności. Dzieje podziału w chrześcijaństwie nacechowane są konfliktami i antagonizmami wyznaniowymi, wzajemnym wyobcowaniem, nieufnością, a co gorsza - wrogością i nienawiścią. Pomimo swojego tragizmu podział wydaje się jednak czymś więcej niż tylko przejawem ludzkiego grzechu i ludzkiej ułomności. Istnieje, być może, jakiś tajemniczy i opatrznościowy sens podziałów. Należałoby zatem mówić nie tylko o tajemnicy jedności, ale również o tajemnicy podziału. Być może do jedności pełniejszej i trwalszej dochodzi się dopiero poprzez bolesne doświadczenie podziału. Artykuł usiłuje naświetlić tajemnicę jedności ontycznej, istniejącej pomimo podziałów. Podział pozostaje niejako na powierzchni życia Kościoła, nie dosięgając mistycznej i ontycznej głębi jego tajemnicy. Często wskazuje się na symbolikę rozdartej szaty Chrystusa. Szata jest wszakże czymś zewnętrznym w stosunku do samej osoby. Rozdarcie nie sięga w głąb, lecz pozostaje na płaszczyźnie zjawiskowej, empirycznej i widzialnej. Ontyczna jedność Kościoła nie może być zniszczona. Kościół podzielony istnieje nadal jako jeden Kościół zmartwychwstałego Pana ludzkich dziejów. Pomimo zerwanych więzi braterstwa trwa on nadal jako jedna rzeczywistość zbawcza w swoim wymiarze ontologicznym i metaempirycznym. Jako dar Boży, jedność Kościoła jest silniejsza niż ludzkie podziały. Zadaniem dążeń ekumenicznych jest odkrycie jedności już istniejącej w podzielonym chrześcijaństwie oraz uczynienie jej widzialną poprzez przywrócenie pełnej wspólnoty eklezjalnej i eucharystycznej. Autor wskazuje na sposoby umożliwiające wzajemne uznanie tożsamości wiary i sakramentów poprzez Kościół katolicki i Kościół prawosławny. Szczególne znaczenie przywiązuje do kategorii „Kościołów siostrzanych” oraz do idei „hierarchii prawd” w nauce chrześcijańskiej. Podkreśla, iż jedność Kościoła możliwa jest tylko we wspólnocie Kościołów, opierającej się na najbardziej podstawowych sformułowaniach wiary chrześcijańskiej. Przypomina, iż starochrześcijańskie wyznania wiary skoncentrowane są wokół osoby Jezusa Chrystusa, który jest osobową Prawdą wszystkich chrześcijan, Prawdą wspólną wszystkim Kościołom. Ostatnia część artykułu poświęcona jest nadziei przezwyciężenia podziału między Kościołem rzymskokatolickim i Kościołem prawosławnym. Za gest proroczego zniecierpliwienia i protestu przeciwko sytuacji podziału w Kościele uznaje akt jednorazowej spowiedzi i przyjęcia Komunii św. z rąk kapłana katolickiego przez W. Sołowiowa. Podział jest „herezją życia” (S. Bułgakow). Trzeba zdać sobie jasno sprawę z tego, iż nieporównanie więcej nas łączy, niż dzieli. Wszyscy potrzebujemy wzajemnej modlitwy wstawienniczej oraz ekumenicznej epiklezy, przyzywającej Ducha Świętego aby pozwolił dostrzec dar jedności już istniejącej. Duch Święty jest Duchem różnorodności i wielości darów. Troska o jedność musi iść w parze z poszanowaniem uprawnionej różnorodności. Być może zbyt wiele trudu wkładamy w to, aby tworzyć jedność wedle naszych własnych wyobrażeń, zamiast przyjąć ją jako dar Boży już istniejący.