The Afaq (Apak) Khoja Mausoleum in Kashgar as a symbol of Uyghur’s identity (ca 1640–2015)

Abstract

The Khoja Apak Mausoleum is the holiest Muslim site in Xinjiang. However Apak Khoja (1626–1694) is Uyghur’s controversial hero. It should be noted that the sources and literature about Apak Khoja go beyond the functionality of devotional religious texts in the world of Islam. Examining the sources about the history of Apak Khoja, the evolution of his worship and also the bitter criticism of his adversaries, one should take into consideration not only the facts but also the importance and meaning of these facts among the Uyghurs. The great meaning of Apak proves that, regardless of the system of values, Apak is a reference point in the history of Uyghurs and the whole history of modern East Turkestan. The presented analysis leads to the following conclusions: Firstly, Apak’s reputation depends on the political and social context. For example, the negative image of this khoja caused opposition within Sufism Nakshbandiya in Altishahr (the strong competition between Aqtaḡlïq – Nakshbandi sufis from the “White Mountains” and Qarataḡlïq – Nakshbandi order from the “Black Mountains”), which provoked critical literature by Apak’s opponents. In the 20th century Apak did not also have good reputation in the People’s Republic of China, which propagated a sharp criticism on the basis of dialectical materialism during the Mao rule to 1978. Secondly, the importance of Apak depends on the form of Islam. Uyghurs usually were under the influence of the traditional Maliki sunnism. Although many of them accepted beliefs about the saint Sufis, a part of their community preferred the idea of the salafiya, e.g. the return to the sources of Islam, which – according to salafiya – is only Koran and sunna. From this point of view, Sufism is a heresy, impure Islam. Apak and his kind of Nakshbandiya is automatically the enemy of this group. In turn, the followers of popular Islam in villages refer with great reverence to the sacred heroes of the past. The mausoleums such as Apak’s monument in Kashgar are sources of their identity. Thirdly, the personality of Apak is an object of emotional discussion between his supporters and opponents. The ambiguous interpretation of the activity of Apak is consequently developed since the 18th century. An attempt to reach a balanced modern and independent interpretation of the facts must take into consideration the diverse range of sources. Finally, the continuation of the Apak worship and the national function of his mausoleum in the turbulent history of East Turkestan has produced the literary genre of maqāmāt/manāqib and taẕkiras. They confirm once again the age-old truth of historical analysis that not only facts but also the importance of the events for the community is the key to the understanding of many historical phenomena. It is quite obvious that history consists of facts and interpretations. This mechanism of interpretation of facts in the taẕkiras caused the popularity of Apak and continuity of his worship, despite the criticism of his adversaries.

Mauzoleum Apaka Hodży jest jednym z najbardziej świętych i symbolicznych miejsc dla muzułmanów chińskiej prowincji Xinjiang. Niemniej dla współczesnych Ujgurów sama postać Apaka jest kontrowersyjna w kontekście ujgurskiego nacjonalizmu. Z jednej strony źródła i piśmiennictwo na temat Apaka wykraczają poza funkcję dewocyjnej literatury islamu, która posiada ponadnarodowy charakter. Z drugiej strony, badając historię samego Apaka i rozwoju jego kultu oraz jego zaciekłej krytyki, należy uwzględnić nie tylko fakty, ale również znaczenie, jakie posiada on dla Ujgurów w kontekście ich tożsamości narodowej. Owo „znaczenie” sprowadza się do faktu, iż niezależnie od ocen Apak jest wyraźnym punktem odniesienia w historii Ujgurów. Po pierwsze reputacja Apaka zależy od kontekstu politycznego i społecznego. Pomijając rywalizację wewnątrz sufizmu nakszbandijja w Altiszahr, która generowała negatywne oceny Apaka ze strony Qarataḡlïq, postać ta spotkała się również w Chińskiej Republice Ludowej z ostrą krytyką maoistowską na bazie materializmu dialektycznego. Po wtóre znaczenie Apaka zależy od wyznawanej formy islamu. Ujgurowie, którzy ulegli wpływom tradycyjnego sunnizmu, z jego podstawowym postulatem muzułmańskiego powrotu do źródeł, np. salafijji, z wielką niechęcią odnoszą się do skażonego, ich zdaniem, sufizmu. Apak jako reprezentant nakszbandijji automatycznie nie jest dla tej grupy autorytetem. Z kolei islam ludowy wsi z wielką czcią odnosi się do świętych bohaterów przeszłości, których mauzolea są punktem odniesienia i jednym z fundamentów tożsamości. Po trzecie postać Apaka budzi duże emocje wród jego zwolenników i przeciwników. Ambiwalentna ocena Apaka jest konsekwentnie rozwijana od XVIII w. Próba dotarcia do wyważonej oceny opierać się musi na rzetelnej interpretacji różnorodnych źródeł. Wreszcie po czwarte żywotność kultu Apaka i nowe funkcje mauzoleum w burzliwych dziejach tego regionu generowała literatura typu maqāmāt/manāqib oraz taẕkiry. Potwierdzają one raz jeszcze odwieczną prawdę w analizie nauk historycznych, że nie tylko same fakty, ale również znaczenie, jakie dane wydarzenia posiadały dla społeczności, są kluczami do zrozumienia wielu dziejowych fenomenów. Jest zupełnie oczywiste, iż historia składa się z faktów i interpretacji. To właśnie mechanizmy interpretacji faktów w taẕkirach zaważyły na popularności Apaka i ciągłości jego kultu mimo krytyki przeciwników.