“Countryside Cathedrals”? Communicating Meanings Through the Sacred Architecture of J.P. Dziekoński in the Diocese of Łomża within Its Current Borders. Part I

Abstract

In this article, the figure of a Warsaw architect, today slightly forgotten, Józef Pius Dziekoński is being discussed, with the occasion for this being in 2017 the 90th anniversary of his death. The decision on discussing the design works of Dziekoński which were developed in the territory of the Diocese of Łomża was influenced by two reasons: 1) this architecture has not been adequately researched in terms of its capacity to communicate messages; 2) there is no comprehensive study describing all Dziekoński’s churches in the territory of today’s Diocese of Łomża. The main aim of this paper is to present the historical background and the ideological program (communicating messages) which informed the Vistula-Baltic style building designs evident in the religious buildings of the late 19th and the early 20th centuries. The monumental character of these buildings is their distinctive feature which in the professional literature earned them a nickname of “countryside cathedrals”.

W niniejszym artykule przypomina się sylwetkę nieco zapomnianego architekta warszawskiego, Józefa Piusa Dziekońskiego, z racji 90 rocznicy jego śmierci, która przypadła w 2017 roku. Na podjęcie się w artykule charakterystyki twórczości projektowej Dziekońskiego na obszarze obecnej diecezji łomżyńskiej wpłynęły dwa zasadnicze czynniki: 1) architektura ta nie została wystarczająco dotąd zbadana pod kątem komunikowania znaczeń; 2) nie istnieje całościowe opracowanie obejmujące wszystkie kościoły Dziekońskiego na terenie obecnej diecezji łomżyńskiej. W prezentowanym tekście chodzi głównie o przedstawienie kontekstu historycznego i programu ideowego (komunikowanie znaczeń), który przyświecał budowlom w stylu wiślano-bałtyckim, których eksplozję odnotowujemy w budownictwie sakralnym u schyłku XIX i na początku XX wieku. Szczególnym przedmiotem analizy jest monumentalny charakter tego budownictwa, które w literaturze przedmiotu otrzymało miano „wiejskich katedr”.