John Dewey and Richard Rorty on Theism and Religion

Abstract

W artykule Stanowisko Johna Deweya i Richarda Rorty’ego w kwestii religii i teizmu przedstawiono najpierw rozwój poglądów Deweya na ten temat. Wychowany w rodzinie chrześcijańskiej, był on z początku pozytywnie nastawiony do teizmu i religii, ale już wówczas pojmował Boga jako wcielonego w Ludzkość i praktycznie z nią się utożsamiającego. Z biegiem czasu humanistyczny naturalizm, uzupełniony o deklarowany przez Deweya racjonalizm, wziął górę nad teizmem. Dewey zachował jednak terminologię teistyczną, która sprawia, że niekiedy błędnie bierze się go za obrońcę teizmu i religii. Rorty uważa siebie za kontynuatora myśli Deweya, ale zdaje się zasadniczo od niego różnić, ponieważ odrzuca racjonalizm i wprost głosi relatywizm. Racjonalizm Deweya niewiele jednak ma wspólnego z klasyczną logiką. Jest on raczej generalizacją na wszelkie procesy społeczne Darwinowskiej idei przypadkowych zmian w walce o przetrwanie. Rorty akceptuje tę samą ideę, lecz słusznie odrzuca dla niej nazwę „racjonalizm”. Podobnie jest w kwestii religii i teizmu. Mimo różnic terminologicznych Rorty zasadniczo nie wychodzi poza Deweyowski kult Ludzkości, który w głębszej warstwie jest u obu tych filozofów kultem wszechobecnego Przypadku.