Die Symbolik des Weihnachtssternes in zwei liturgischen Kodexen aus Kleinpolen

Abstract

W graduale trzeciej ćwierci XIII w., w Archiwum Klasztoru Klarysek w Starym Sączu w scenie Bożego Narodzenia (sygn. 1, 3, vol. I, fol. 24 v) anioł usytuowany nad inicjałem H(odie nobis) wskazuje palcem na gwiazdę widniejącą nad leżącą Marią i Dzieciątkiem w żłobie, namalowanymi wewnątrz inicjału. W dwóch XV-wiecznych mszałach: z Biblioteki Augustianów w Żaganiu (BUWr. I F 343, fol. 11 v) i w Archiwum Kapitulnym Katedry Krakowskiej (KP 2, p. 44, dawna numeracja strony fol. 15r) przy mszy św. nocnej i porannej Bożego Narodzenia (w mszale żagańskim In gaili cantu, a w mszale krakowskim In aurora), namalowane jest w inicjale popiersie Izajasza: w mszale żagańskim inicjał D(ominus dixit ad me), w mszale krakowskim inicjał L(ux fulgebit), z zapisaną banderolą w ręku (w mszale żagańskim „ysaias ppta”, w mszale krakowskim „ysayas ppheta”). Obydwie iluminacje poprzedzają miniatury z Adoracją Dzieciątka w inicjale P(uer natus est) mszy św. w dzień „ad sununam missam Introit” (I F 343, fol. 13r; KP 2, p. 47, dawna numeracja strony fol. 17r). Charakterystyczne dla krakowskiej miniatury jest, że nad popiersiem proroka znajduje się gwiazda, większa od pozostałych gwiazd widniejących na niebieskim firmamencie nieba. Wydaje się, że wczesnochrześcijańska symbolika gwiazdy-Chrystusa jako słońca i światła miała zastosowanie w polskich średniowiecznych przedstawieniach Bożego Narodzenia. Gwiazda w Graduale-Antyfonarzu sądeckim symbolizuje Chrystusa króla jako słońce, zaś miniatura w mszale krakowskim mówi o Chrystusie jako światłości świata (J 8, 12), zapowiedzianej przez Izajasza.