„Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą”, czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele. Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665)

Abstract

The article discusses the inconvenient location and the ugliness of the church as factors potentially discouraging the faithful from visiting it, as well as attempts to overcome them discursively. The article is based on a sermon by pastor Zacharias Textor published in 1665 on the occasion of the consecration of the newly built pilgrimage church located in the secluded Cigacice Forest, in the Margraviate of Brandenburg, near the Silesian border. According to the preacher, the building was so modest that for pilgrims - Lutherans from the neighboring Duchy of Głogów, where their worship was forbidden – it resembled a barn rather than a church. The article provides a reconstruction of Textor’s sermon, aimed at a positive reinterpretation of the negative features of the temple, based on the story of the biblical Jacob (Genesis 28). The analysis of Textor’s argument allows us to better understand the significance of the church building and its equipment in the specific pilgrimage culture of Silesian Lutherans, which developed after the Thirty Years’ War, providing the basis for a more complete interpretation of the related works of architecture and art. The article is enriched with numerous quotations from the sermon, including extensive fragments of a unique description of a temporary temple that has not existed for centurie.

Artykuł poświęcony jest problemowi niedogodnej lokalizacji kościoła i jego brzydoty jako czynników potencjalnie zniechęcających wiernych do jego odwiedzania, oraz próbom ich dyskursywnego przezwyciężenia. Podstawą źródłową artykułu jest opublikowane w 1665 r. kazanie pastora Zachariasa Textora na okazję poświęcenia granicznego kościoła pielgrzymkowego, położonego w odludnym Lesie Cigacickim, w Marchii Brandenburskiej. Wedle słów kaznodziei była to budowla tak skromna, że pielgrzymom – luteranom z sąsiedniego księstwa głogowskiego, gdzie ich kult był zakazany – przypominała ona raczej oborę niż kościół. Artykuł zawiera rekonstrukcję wykładu Textora, mającego na celu pozytywną reinterpretację negatywnych cech świątyni, przeprowadzoną w oparciu o historię biblijnego Jakuba (Rdz 28). Analiza wywodu Textora pozwala lepiej zrozumieć znaczenie budowli kościelnej i jej wyposażenia w specyficznej kulturze pielgrzymkowej śląskich luteranów, kształtującej się po wojnie trzydziestoletniej, dając podstawy do pełniejszej interpretacji związanych z nią dzieł architektury i sztuki. Artykuł wzbogacają liczne cytaty z kazania, w tym obszerne fragmenty unikatowego opisu nieistniejącej od stuleci prowizorycznej świątyni.