Criticism of the Pagan Religion in Prudentius’ “Peristephanon”

Abstract

U podstaw zbioru poematów Prudencjusza pt. Peristephanon leży idea męczeństwa, ukazana w różnych przejawach i aspektach. Naturalną konsekwencją przyjęcia przez poetę takiej koncepcji było dążenie do przedstawiania w najgorszym świetle siły opozycyjnej wobec chrześcijaństwa - prześladowców, którzy wyposażeni w potęgę władzy torturowali i zabijali wyznawców Chrystusa. Ukazując postaci prześladowców chrześcijan Prudencjusz wielokrotnie, niejako przy okazji, przeprowadza w Peristephanon krytykę religii pogańskiej jako pewnego rodzaju gleby czy gruntu, z którego wyrastała ta wroga chrześcijaństwu postawa. Przegląd krytycznych uwag na temat religii pogańskiej w Peristephanon pozwolił stwierdzić, że owa krytyka zajmuje stosunkowo wiele miejsca w trzech najobszerniejszych utworach całego zbioru: w Peristephanon II, V i X . Wszystkie wypowiedzi krytyczne odnośnie do religii pogańskiej poeta wkłada w usta samych męczenników - Wawrzyńca, Wincentego i Romana - dla podkreślenia wagi owej krytyki. Bardzo surowo zostały napiętnowane w Peristephanon II wady obyczajowe i moralne społeczeństwa - jako produkty religii i kultury pogańskiej, przy czym galerię występnych typów pogan wieńczy wizerunek samego cesarza. Bóstwa pogańskie, a przede wszystkim Jowisz, obarczone są ciężkimi występkami, jak cudzołóstwo czy kazirodztwo. W Peristephanon V atak na idolatrię pogańską łączy się z krytyką demonologicznej koncepcji bóstw religii tradycyjnej. Wreszcie krytyka wierzeń pogańskich w Peristephanon X prowadzi do ogólnego wniosku, że świat bogów to przestrzeń zła, zbrodni, zdrady i rozpusty. W całości religia pogańska została w poemacie Prudencjusza przestawiona nie tylko jako zła i niemoralna, ale również jako wręcz niedorzeczna. Pogaństwo jest więc religią fałszu i ciemnoty, jej odrażającą stroną są różnego rodzaju bezsensowne, okrutne i obrzydliwe rytuały. Poddając krytyce politeistyczną religię pogańską poeta przeciwstawia ją chrześcijaństwu dla tym silniejszego uwydatnienia jego nieskończonej wyższości jako wiary w jedynego prawdziwego Boga.