Lavacrum aquae in verbo. Liturgia chrzcielna w Hipponie w czasach św. Augustyna (próba rekonstrukcji)

Abstract

Celem artykułu jest próba opisu liturgii chrzcielnej sprawowanej przez św. Augustyna w jego katedrze w Ipponie. W różnych pismach biskupa, zwłaszcza w Mowach wygłoszonych do kandydatów (catechumeni i competentes) do chrztu świętego, znajdują się pewne teksty pozwalające opisać, przynajmniej w sposób ogólny, poszczególne etapy przygotowania katechumenów do chrztu, jak i sam obrzęd liturgiczny. Analizując sformułowania biskupa, można stwierdzić, że przygotowanie obejmowało głównie katechezy, egzorcyzmy oraz pewien rodzaj egzaminów. W samym rycie chrztu świętego wyróżnia się natomiast: osobiste i indywidualne wyrzeczenie się szatana, wyznanie wiary w poszczególne Osoby Trójcy Przenajświętszej, zanurzenie w wodzie bądź polanie wodą głowy kandydata. Wydaje się, że w dziełach św. Augustyna nie ma dokładnie przedstawionej formuły chrzcielnej. Jest poniekąd rzeczą zaskakującą, że biskup Ippony, który w wielu pismach podejmuje różne tematy związane ze chrztem świętym, nie podaje słów wypowiadanych przez szafarza sakramentu, nawet jeśli mówi o potrzebie wody i słów do tego sakramentu.The aim of the article is an attempt to describe the liturgy of baptism celebrated by St. Augustine in his cathedral in Hippo. Various writings of Augustine, especially his Sermons addressed to candidates (catechumeni and competentes) for baptism, contain information enabling us to describe, albeit in a generic way, the particular stages of the preparation of catechumens for baptism and the rite itself. The preparation consisted principally of catecheses, exorcisms and a kind of examination. The rite clearly contained a personal and individual renouncement of Satan, followed by a profession of faith in each of the Persons of the Most Blessed Trinity and either immersion in the pool or the pouring of water on the head of the baptised. It is not possible to state exactly the formula of baptism employed; it is surprising that Augustine, who discusses many themes associated with baptism in various works, does not present the words spoken by the one administering baptism, although he does speak of the necessity of water and the words for the sacrament itself.