Relativiert der Zufall die Rationalitätskategorie? Gewissheit, Wahrscheinlichkeit und der Relativismus

Abstract

Chance is considered to be the greatest of obstacle in attempts of rational description of the world. This article aims at answering the question of how the fact of existing by chance influenced the forming of the category of rationality and how in the history of thought chance was attempted to be harnessed rationally and defined philosophically. The article shows the role of theological inspirations in the effort of grasping the phenomenon of chance. Then the analyses circulate around such related issues as the theory of probability, the problem of certainty and uncertainty, dogmatism and scepticism. Chance has got not just its mathematical side, which allows for the calculation of the probability of its occurrence, but also an existential one. This issue is covered in the subsequent paragraph of the text. A thesis has been postulated here that the efforts to harness chance are an expression of attempts to eliminate the accidental element out of human thought and a marked drive to achieve an absolute point of view. In the last, third part of the article another thesis has been formulated and discussed, that relativism as a philosophical current provides us with the best tools for interpretation of the phenomenon of chance. It transforms its character and nature to the smallest degree.

Przypadek uchodzi za największą przeszkodę w próbach racjonalnego ujęcia świata. Artykuł stawia sobie za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak fakt istnienia przypadku wpłynął na formułowanie się kategorii racjonalności, i jak w dziejach myśli próbowano go racjonalnie ujarzmić oraz filozoficznie określić. Artykuł pokazuje rolę teologicznych inspiracji w wysiłku uchwycenia fenomenu przypadku. Analizy obracają się następnie wokół takich pokrewnych zagadnień, jak teoria prawdopodobieństwa, problematyka pewności i niepewności, dogmatyzmu i sceptycyzmu. Przypadek ma nie tylko swoją matematyczną stronę, pozwalającą na obliczenie prawdopodobieństwa jego wystąpienia, ale i egzystencjalną. Temu zagadnieniu poświęcony jest kolejny fragment tekstu. Postawiona tu została teza, że starania ujarzmienia przypadku są wyrazem prób wyrugowania elementu kontyngencjonalnego z myśli ludzkiej i oznaką dążenia do osiągnięcia absolutnego punktu widzenia. W ostatniej części artykułu została z kolei sformułowana i omówiona teza głosząca, że relatywizm jako kierunek filozoficzny udziela nam najlepszych narzędzi interpretacji fenomenu przypadku. W najmniejszym stopniu przekształcają one jego charakter i naturę.