„Cóż ci uczyniłam, żeś mnie zbił już trzy razy?” (Lb 22,28). O tym jak oślica przemówiła do pogańskiego proroka

Abstract

Wśród osłów, które występują w tekstach biblijnych, wyjątkowe miejsce zajmuje oślica Balaama. Artykuł podejmuje próbę ukazania funkcji, jaką odgrywa ona w opowiadaniu o pogańskim proroku. Przemawia ona bowiem nie tylko ludzkim głosem, ale też widzi więcej niż sam Balaam, słynny pogański prorok. Znaczenie tego zwierzęcia w narracji o Balaamie zostało przedstawione w kontekście jego codziennej roli w Biblii, a także jako motywu literackiego zarówno w Biblii, jak i w literaturze pozabiblijnej. Zarówno z literatury porównawczej, jak i analizy fragmentu Lb 22,21-35 wynika, że ironia sytuacyjna związana z oślicą i jej zachowaniem ma charakter formy interpretacyjnej przekazu biblijnego. Jej rolą jest wzmocnienie tego przekazu. Słynny pogański widzący zostaje wyśmiany, ten, który ma widzieć, pozostaje ślepy na wolę Bożą. To zwierzę widzi anioła Pańskiego na ścieżce wróżbity, a nie on sam. To oślica trzykrotnie próbuje zatrzymać Balaama, ale ten ją bije, choć była mu zawsze posłuszna. Nie ma wątpliwości, że zachowanie swej oślicy Balaam odbiera jako przejaw jej głupoty i uporu w ścisłym tego słowa znaczeniu. Dopiero interwencja YHWH, który otwiera mu oczy, sprawia, że prorok widzi anioła (Lb 22,21-35). Zawarta w tym opowiadaniu ironia spełniła swoje zadanie. Świadczą o tym między innymi tłumaczenia targumów. Echo tej ironicznej interpretacji znajduje się w Drugim Liście Piotra. Autor tego pisma trafnie przypomina rolę oślicy, która „przemówiła ludzkim głosem i powstrzymała głupotę proroka” (2,16).

Among all the donkeys mentioned in various biblical texts, the she-ass of Balaam occupies a unique position. This essay attempts to show the role which that particular donkey plays in the Balaam story as awhole. The beast not only speaks with a human voice, but also can discern more than this renowned pagan diviner The function of the she-donkey within the Balaam narrative is found within the context of such an animal’s typical role in Scripture, as well as against the background of donkey as aliterary motif in both biblical and extrabiblical literature. The comparative study and analysis of Num 22:21-35 attest that the situational irony related to the donkey’s behavior represents aspecial way of projecting the biblical message, ultimately serving to strengthen the underlying idea. The famous heathen seer is mocked as one who, though positioned to perceive supernatural realities, yet remains blind to God revealing himself. While walking the path, it is the she-ass that is able to see the angel of God, and not the supposed soothsayer. It is the donkey that tries to obey to the will of God and to change the course of events. Yet for Balaam, the attitude of his beast is simply atoken of the animal’s stupidity and recalcitrance. Balaam himself is able to see the angel only when YHWH finally opens his eyes. The author’s deliberate irony achieves the intended goal, which is testified to by the Targumic renderings, among others. This ironic interpretation is echoed in 2 Pet where the author deftly recalls the role of Balaam’s she-ass, who “restrained the prophet’s madness” (2:16).