Ökumene im Schatten der Wirksamkeit von Ideologien

Abstract

Problem ideologii zasługuje także w ramach dialogu ekumenicznego i międzyreligijnego na szczególna uwagę, ponieważ ideologia ex definitone posiada zdecydowanie antydialogowy charakter. Ideologia jest bowiem całościowa wizją rzeczywistości zbudowaną z reguły na pseudonaukowych założeniach, która to wizja ma służyć partykularnym interesom określonej grupy społecznej. Ideologia wyklucza zatem wszelki dialog, ponieważ jej celem nie jest dialogowe zbliżenie się do obiektywnych prawd i wartości, ale osiągnięcie z góry założonych konkretnych celów. Artykuł przedstawia zarys genezy i ewolucji znaczeniowej pojęcia „ideologia” ze szczególnym wskazaniem na ideologie w ich totalitarnym kształcie (nazizm i komunizm), które zdominowały bieg historii ubiegłego stulecia. W tak zarysowanym kontekście podejmuje autor dyskusję z rozpowszechnioną opinią głoszącą, że w stabilnych liberalnych demokracjach nie występuje niebezpieczeństwo ideologii twierdząc, że właśnie tam istnieją zamaskowane formy ideologizowania m.in. takich istotnych dla demokracji wartości, jakimi są idea tolerancji religijnej czy idea wolności. Realizacja idei tolerancji religijnej powinna bowiem ze strony światopoglądowo neutralnego państwa ograniczać się do zapewnienia różnym religiom i światopoglądowym orientacjom przestrzeni wolności, w której mogą one na równych prawach poszukiwać prawdy i pokojowo koegzystować. W praktyce ta idea tolerancji pod wpływem faworyzowanych w liberalnych demokracjach tendencji sęku larystycznych staje się z czasem „tolerancją represyjną”. Znaczy to, że religia jest tolerowana, ale tylko jako sprawa czysto prywatna, a jej obecność w sferze Publicznej jest ograniczona. Misja Kościoła redukowana jest do zaspokajania tej reszty zapotrzebowań, których państwo jeszcze chwilowo nie potrafi zaspokoić Przy pomocy racjonalnych środków. „Tolerancja represyjna” kieruje się ideologiczną tezą sekularyzmu, według której ludzkość w przebiegu historii staje się coraz bardziej areligijna, antymetafizyczna, racjonalnie pragmatyczna i coraz bardziej ukierunkowana na doczesność. Uzasadniona krytyka fundamentalizmu przeradza się często w atmosferze dominującego sekularyzmu w krytykę religii, zwłaszcza religii monoteistycznych, głoszących niezmienność prawd objawionych. W tym kontekście wymownym, przykładem zideologizowanej tolerancji religijnej jest wykluczenie oczywistego faktu judeochrześcijańskiego dziedzictwa Europy z preambuły „Konstytucji” Unii Europejskiej. Ideologizacją zagrożona jest również fundamentalna wartość demokracji i wolność – owa istotna cecha ludzkiej godności. W postmodernych społeczeństwach wolność gloryfikowana jest jako bezwarunkowa dominacja autonomicznego ja, jako totalna emancypacja indywiduum. Indywidualistycznie interpretowana, ekscesywna wolność, oderwana od wszelkich zasad etycznych, dla której nie ma żadnych świętości i dla której nie istnieje żadne tabu dokonuje bezkarnie moralnej dewastacji postmodernego społeczeństwa: – w badaniach naukowych przez manipulacje inżynierii genetycznej – we wiodących mediach (telewizji i filmie) przez pozbawiona wszelkich hamulców promocję przemocy, cynizmu i obsceniczności – w sztuce, a raczej w tym co media nazywają sztuką, a co w gruncie rzeczy bardzo często jest prymitywną prowokacją przez obrażanie uczuć religijnych chrześcijan, muzułmanów i żydów. Fakty te wskazują na to, że demokracja ex natura sua nie dysponuje mechanizmami obronnymi, które mogłyby skutecznie zapobiec ideologizacji takich wartości, jak postęp naukowo techniczny, tolerancja czy wolność. „Krytyczna sympatia” Kościoła wobec demokracji i jego historyczne doświadczenie ciągłego oczyszczania się z osadu ideologii może okazać się skuteczną pomocą dla demokracji, by ona, tak jak Kościół uświadomiła sobie konieczność tego, że musi być „semper reformanda”. O tym właśnie winna też stale pamiętać autentyczna ekumenia.