Indeterminism, Three-Valued Logic and Jan Łukasiewicz

Abstract

Celem artykułu jest przedstawienie związków między ontologiczną hipotezą indeterminizmu i logiką trójwartościową w pismach twórcy logik wielowartościowych – Jana Łukasiewicza. Według rozpowszechnionej opinii autorstwa M. Schlicka i F. Waismanna, Jan Łukasiewicz był zwolennikiem doktryny „logicznego indeterminizmu” głoszącej, że zasada sprzeczności i zasada wyłącznego środka wystarczają do uzasadnienia ontologicznej hipotezy indeterminizmu. Analiza tekstów polskiego logika ukazuje, że opinia ta jest nieuzasadniona. Łukasiewicz zawsze podkreślał odrębność obszarów: formalnego i ontologicznego. Równocześnie jednak był świadom istniejących między nimi związków. Twórca logiki trójwartościowej pytał: czy fakt powstania nieklasycznych logik ma jakieś znaczenie dla sporu: determinizm – indeterminizm? Odpowiadał, że logika trójwartościowa stanowi formalną bazę dla hipotezy indeterminizmu, a logika dwuwartościowa – dla determinizmu. W rozumowaniu Łukasiewicza daje się wykryć następujący kierunek: jeśli przyjmiemy indeterminizm (którego prawdziwość trzeba by jeszcze udowodnić na empirycznej drodze), to logika trójwartościowa naturalnie jawi się jako formalna baza tej hipotezy. Pozytywna ocena logik nieklasycznych nie wynikała z przekonania, że na ich podstawie można udowodnić słuszność tezy indeterminizmu, ale z przekonania, że bez takiej bazy formalnej doktrynę indeterminizmu trudniej byłoby przedstawić w sposób zrozumiały. Dokładniejsza analiza pokazuje, że nawet to ostrożne stanowisko idzie zbyt daleko. Okazuje się, że związki uznane przez Łukasiewicza domagają się jeszcze innego założenia dotyczącego koncepcji prawdy. Łukasiewicz przyjął milcząco semantyczną koncepcję prawdy absolutnej, która później stała się przedmiotem ożywionej i ciągle dalekiej od zakończenia dyskusji.