Zagadnienie oznaczania i znaczenia terminów nihil i malum według Anzelma z Canterbury w rozdziałach X–XI traktatu „De casu diaboli”

Abstract

Artykuł jest próbą analizy poglądów św. Anzelma z Canterbury w zakresie referencji terminów nihil i malum. W pierwszej części artykułu został scharakteryzowany cel filozofii Anzelma i metoda, jaką się posługuje. Następnie została omówiona kategoria rectitudo, która jest naczelną zasadą doktryny Anzelma. Jest to reguła działania całego stworzenia według planu Stwórcy. Rectitudo posiada także wymiar normatywny, gdyż jest takim działaniem bytów stworzonych, które realizując swoje powinności, dokonują restytucji i przy pomocy Stwórcy odzyskują utracony pierwotny stan. Ostatnia część zawiera charakterystykę teorii języka, w tym analizę dwóch sensów czasownika significare. W języku polskim te dwa rozumienia oddaje się terminami: znaczyć i oznaczać. Jakaś wypowiedź znaczy, gdy jest nośnikiem treści, oznacza zaś, gdy jest właściwie zbudowana oraz stwierdza to, co jest. Analizując terminy „nic” i „zło”, Anzelm podkreśla, że one znaczą, ale nie oznaczają. Podaje również definicję zła, jako brak tego, co powinno być, lub jest korzystne, aby było. Mimo że „nic” i „zło” w rzeczywistości nie są czymś, jednak tak się o nich mówi, jakby były czymś istniejącym. Anzelm odrzuca argumenty za tezą, jakoby zło jest czymś. Odwołuje się przy tym do definicji zła jako braku oraz do faktu, że istnienie nazwy nie implikuje istnienia bytu przez tę nazwę oznaczanego.

This article is an attempt to analyse the views of St. Anselm of Canterbury regarding the reference of the terms nihil and malum. In the first part of the article the aim of Anselm’s philosophy and the method he uses are characterised. Then the category of rectitudo, which is the supreme principle of Anselm’s doctrine, was discussed. It is the rule of action of the whole creation according to the Creator’s plan. Rectitudo also has a normative dimension because it is such an action of created beings which, in fulfilling their duties, make restitution and with the Creator’s help regain the lost original state. The last part contains the characteristics of the theory of language, including the analysis of two meanings of the verb significare. In Polish these two senses are rendered by the terms: mean and signify. A statement means something when it is a carrier of content and signifies when it is properly constructed and states what is. Analysing the terms “nothing” and “evil”, Anselm emphasises that they mean but do not signify. He also gives a definition of evil as the absence of what ought to be or is beneficial to be. Although “nothing” and “evil” are not actually something, they are nevertheless spoken of as if they were something existing. Anselm rejects arguments for the thesis that evil is something. In doing so, he refers to the definition of evil as lacking something, and to the fact that the existence of a name does not imply the existence of the entity denoted by that name.