Głosy francuskiego oświecenia o Portugalii i trzęsieniu ziemi w Lizbonie

Abstract

Artykuł dotyczy głosów wybranych przedstawicieli francuskiego Oświecenia o Portugalii i trzęsienia ziemi w Lizbonie w roku 1755. Portugalia była wprawdzie postrzegana we Francji jako europejskie mocarstwo, które wydatnie przyczyniło się do rozwoju światowego handlu, była zarazem krytykowana za religijną nietolerancję i fanatyzm. Największą uwagę francuskiego Oświecenia przyciągnęło jednak trzęsienie ziemi w Lizbonie. Nasza analiza tego zagadnienia jest podzielona na trzy części. W pierwszej przyglądamy się francuskim filozofom, którzy odrzucili Opatrzność Bożą i leibniziański optymizm. W drugiej omawiamy teologiczne stanowisko Dularda, który nie negując dobroci i mądrości Boga, widział w tej naturalnej katastrofie już to Bożą karę, już to konieczną część inteligentnego planu Boskiego stworzenia. W trzeciej części mówimy o Rousseau, który Bożej Opatrzności bronił, obarczając winą za lizbońską tragedię zdegenerowanych ludzi, żyjących w stanie kultury w zbyt wielkiej miejskiej koncentracji.

The article deals with voices of selected figures of the French Enlightenment about Portugal and the Lisbon earthquake of 1755. Although Portugal was perceived in France as a European power who greatly contributed to the development of global trade, it was also criticized for its religious intolerance and fanaticism. However, what attracted thinkers of the French Enlightenment the most, was the Lisbon earthquake. Our analysis of this issue is divided into three parts. Firstly, we look at the French philosophers, who rejected Leibnizian optimism and Divine Providence. Secondly, we discuss theological standpoint of Dulard, who far from denying God’s wisdom and goodness saw in this natural disaster either Devine punishment or a necessary part of God’s intelligent design. Thirdly, we discuss Rousseau, who defended God’s providence, blaming for the Lisbon tragedy degenerate humans living in the state of culture in too densely populated cities.