Aktualność Arystotelesowskiej zasady “złotego środka” we współczesnej etyce życia społecznopolitycznego i gospodarczego

Abstract

Arystotelesowi tradycja etyczna zawdzięcza w sposób niekwestionowany oryginalne ujęcie cnoty jako swego rodzaju wypośrodkowania pomiędzy dwiema skrajnościami-wadami. W swoich wykładach z zakresu etyki i polityki Arystoteles przedstawia cały szereg ilustracji sformułowanej przez siebie zasady „złotego środka”. I tak – przykładowo - postępowanie etycznie właściwe, do którego trwałą dyspozycję stanowi cnota męstwa, polegać będzie na przezwyciężeniu zarówno postawy tchórzostwa, jak i zbytniej zuchwałości; cnota hojności z kolei, zakładająca właściwy umiar w dysponowaniu środkami materialnymi, uzdalniać będzie do działania wolnego zarówno od ulegania pokusie skąpstwa, jak i zbytniej rozrzutności. W odniesieniu do zagadnień aktualnych na gruncie współczesnej myśli społeczno-politycznej i gospodarczej, zasada złotego środka pozwala wskazać nam takie pożądane etycznie postawy, jak np. patriotyzm (rozumiany jako uporządkowana miłość do własnej ojczyzny), który pozwoli przezwyciężyć skrajności kosmopolityzmu oraz nacjonalizmu; czy też rozwiązania ustrojowe, takie jak solidaryzm społeczny, pozwalający uniknąć nadużyć, do jakich prowadzi nadopiekuńczość ze strony instytucji państwa z jednej, odpowiadająca natomiast postulatom skrajnego liberalizmu, jego redukcja do roli „nocnego stróża”, z drugiej strony.

Aristotle defined virtue as the Golden Mean, the desirable middle ground between two extremes or faults. The principle of the golden mean can legitimately be applied to the questions associated with practical action in which it is important to avoid dangerous extremes. In his lectures on ethics and politics Aristotle presented a whole range of examples of applying this rule. Thus, in the case of the virtue of courage, ethically right conduct is based on overcoming cowardice as much as excessive boldness, while the virtue of generosity, in turn, which implies moderation in disposing of material goods, enables action which is free from both greed and excessive extravagance. Referring the principle of the golden mean to the modern questions of socio-political and economic thought enables us to indicate ethicality desirable attitudes, such as patriotism (understood as a well-ordered love of one’s own homeland) which allows us to overcome the extremes of cosmopolitanism and nationalism. It also points to systemic solutions, such as social solidarity, which avoid the dangers of an overprotective, “nanny” state on the one hand, and on the other, the reduction of the state’s role to that of a “night-watchman” as favoured by an extreme libertarianism.