La giustificazione e la salvezza in Rm 5,1-11 e Tt 3,4-7

Abstract

Artykuł ten jest kontynuacją dwóch poprzednich, opublikowanych na łamach Polonia Sacra w latach 1997 i 1998. Podejmuje on w dalszym ciągu problem relacji pomiędzy Pawiowymi pojęciami usprawiedliwienia i zbawienia, tym razem w oparciu o dwa teksty: Rz 5,1-11 oraz Tt 3,4-7, analizowane w kontekście całego Corpus Paulinum. W świetle Rz 5,1-11, usprawiedliwienie jest rzeczywistością już zrealizowaną, jak wynika to z dwukrotnego użycia aorystu δικαιωθέντες (w. 1 i 9). Usprawiedliwienie jest dziełem Boga (passivum theologicum), dokonanym poprzez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa (por. Rz 4,25). Człowiek doświadcza jego owoców dzięki wierze i przyjściu chrztu, w którym działa Duch Święty (por. 1Kor 6,11; 12,13; E f 1,13; Tt 3,5). W usprawiedliwieniu bierze więc udział cała Trójca Święta. Łaska usprawiedliwienia jest zupełnie darmowa, pochodzi wyłącznie z miłości Boga do ludzi. Człowiek usprawiedliwiony trwa w tej łasce, która jest pewnym stanem, naznaczonym pokojem z Bogiem, pojednaniem z Nim i nadzieją na udział w przyszłej chwale Bożej. Paweł nie mówi o przyszłym usprawiedliwieniu, mimo że używa niekiedy i futurum (Rz 2,13; 3,20.30; 5,19; Gal 2,16; cf. 5,5). Różni się w tym od współczesnych mu rabinów, według których usprawiedliwienie miało mieć miejsce na końcu czasów i dokonać się na podstawie czynów. W oczach Apostoła usprawiedliwienie ma charakter rzeczywisty, a nie tylko deklaratywny. Wprawdzie Paweł używa w kontekście usprawiedliwienia czasownika λογίζομαι (“poczytać”; Rz 4,3.5-6.8-11.22-24; Gal 3,6) i w podobnym znaczeniu czasownika δικαιόω (“usprawiedliwiać”; Rz 4,5-8; 8,33), ale w wypadku drugiego czasownika sama końcówka -όω może sugerować, że chodzi tu nie tylko o znaczenie jurydyczne (“poczytać za sprawiedliwego”), ale także sprawcze (“uczynić sprawiedliwym”). Występujący w Rz 5,19 czasownik καθίστημι umacnia to przekonanie, bowiem pochodzi on bardziej ze słownictwa filozoficznego niż jurydycznego i oznacza “być ustanowionym”. Także inne teksty Pawłowe wskazują, że usprawiedliwienie nie jest dla niego tylko fikcją jurydyczną, ale niesie w sobie ontyczną transformację człowieka (por. 1Cor 1,30; 6,11; Col 1,21-22; Tt 3,4-7). Zbawienie jest wyrażone w omawianym tekście przy pomocy czasownika użytego dwukrotnie w futurum passivi σωθησόμεθα (w. 9-10). Ma więc ono charakter czysto eschatologiczny i będzie również dziełem Boga, podjętym z motywu miłości, a urzeczywistnionym poprzez Chrystusa dzięki mocy Ducha Świętego (por. Rz 8,11). W aspekcie negatywnym zbawienie polegać będzie na wyjęciu człowieka spod gniewu Bożego w dniu sądu, natomiast pozytywnie wyrazi się ono udziałem w chwalebnym życiu Chrystusa, co zakłada zmartwychwstanie ciał. Pomiędzy usprawiedliwieniem a zbawieniem istnieje zatem ciągłość. Usprawiedliwienie wprowadza w zbawienie, ponieważ przynosi pojednanie, pokój z Bogiem i nadzieję na udział w przyszłym chwalebnym życiu Bożym. Człowiek usprawiedliwiony, napełniony Duchem Świętym i miłością Boga, już doświadcza zbawienia w sposób zaczątkowy i może chlubić się nadzieją na osiągnięcie jego pełni w chwale. W drugim tekście Tt 3,4-7, zbawienie wyrażone jest nieoczekiwanie przy pomocy aorystu έσωσεν (w. 5; por Rz 8,24). Rozumiane więc jest jako dzieło już dokonane. W innych miejscach Apostoł użyje perfectum (Ef 2,5.8). Autorem zbawienia jest Bóg, Zbawiciel (σωτήρ; w. 4), który działa poprzez Ducha Świętego i Chrystusa, nazwanego także Zbawicielem (σωτήρ; w. 6). Dzieło to dokonało się poprzez obmycie chrzcielne, które sprawiło odrodzenie i odnową ontyczną człowieka. Jego motywem była dobroć, miłość i miłosierdzie Boga, a nie sprawiedliwe (έν δικαιοσύνη; w. 5) czyny ludzkie. Celem i skutkiem (ίνα; w. 7) dzieła zbawczego było usprawiedliwienie oraz dziedziczenie życia wiecznego. Usprawiedliwienie, dokonane przez Boga (por. aoryst passivi δικαιωθέντξς) Jego łaską, oznacza w tym kontekście gruntowną przemianą człowieka i jest już w pełni jego udziałem. Dziedziczenie życia wiecznego ma natomiast charakter zaczątkowy i stanowi przedmiot nadziei (por. Rz 8,24). Pojęcie zbawienia rozciąga się tutaj na całe dzieło Boga dokonane w historii. W świetle innych tekstów inicjatywa Boga wybiega nawet przed czas. Bóg bowiem podjął plan zbawienia od wieków i już na początku obdarzył ludzi łaską zbawienia. Kiedy Jego plan został objawiony i urzeczywistniony w historii, człowiek został wezwany do udziału w nim i obdarowany jego owocami (por. 2Tm 1,9-10; 1Tm 2,4). Pierwszym jest usprawiedliwienie, które stanowi z kolei gwarancję i warunek pełnego zbawienia. Praesens (1Kor 1,18; 2Kor 2,15) i futurum (Rz 5,9-10; 1Kor 3,15; 5,5; 2Tm 4,18), w których Paweł używa również czasownika σώζω, wskazują jednak, że zbawienie nie zostało zrealizowane jeszcze w pełni. Jak więc widać, pojęcie zbawienia obejmuje wszystek czas od wieczności do wieczności, od uniwersalnego planu podjętego przed wiekami przez Boga poprzez jego realizację w historii, której centrum stanowi Chrystus, aż do eschatologicznego wypełnienia. Usprawiedliwienie jest początkowym etapem dzieła zbawczego, pierwszym jego owocem i warunkiem osiągnięcia pełni zbawienia, które polega na udziale w wiecznym życiu Boga.