L’opera d’arte cinematografica come trattato teologico-mistagogico. Tra Tarkovskij e Balthasar

Abstract

Artykuł jest próbą konfrontacji arcydzieła, jakim jest film Tarkowskiego, z arcydziełem, jakim jest Teodramatyka von Balthasara. Jesteśmy wciąż na szlaku wytyczonym przez autora filmu, choć w tej drodze przyświeca nam nowe światło, odnalezione w pismach genialnego szwajcarskiego teologa. Owo spojrzenie Rosjanina w kierunku religii każe wątpić, iż film odnalazłby swoje pełne wyjaśnienie w ujęciu psychologicznym czy historiozoficznym. Potrzeba tutaj horyzontu teodramatycznego i metafizycznych pytań, bo dzieło najwyraźniej zechce na nie odpowiedzieć – wyjaśnia we wstępie autor. Czytelnicy dzieł Hansa Ursa von Balthasara zauważą z pewnością, choć nie bez zaskoczenia, jak bardzo w wypadku twórczości Andrieja Tarkowskiego kino blisko jest teologii, jak bardzo nadąża za największą teologiczną myślą XX w., jak wiele dróg do człowieka tejże teologii otwiera.

This article is an attempt to confront the masterpiece that is Tarkovsky’s film with the masterpiece that is von Balthasar’s Theodramatics. We are still on the trail marked out by the author of the film, although on this journey we are guided by a new light found in the writings of the brilliant Swiss theologian. This look of the Russian towards religion makes one doubt that the film would have found its full explanation in psychological or historiosophical terms. Readers of the works of Hans Urs von Balthasar will certainly notice – although not without surprise – how close cinema is to theology in the case of Andrei Tarkovsky’s work, how much it keeps up with the greatest theological thought of the 20th century, and how many paths it opens up.