Od „Psałterza floriańskiego” do „Psałterza” Wujka, czyli o trwałości polszczyzny biblijnej

Abstract

The aim of the article is to show the role medieval Polish translations of “The Psalter” (the “Saint Florian Psalter”, the “Pulawski Psalter”, the “Cracow Psalter”) played in shaping the Polish Psalter and biblical style, as well as to point out their stylistic influence on later Renaissance translations of The Book of Psalms and free translations (the “Psalter” by Walenty Wróbel, the “David’s Psalter” by Mikołaj Rej). The analyses show meticulous, conscious work of medieval translators done in order to shape the stylistic and linguistic layer of the translation. They also deal with the translators’ efforts and stylistic choices, such as conscious archaization or synonymy, that often are the effect of abandoning literal translation, which is against popular views of only word-for-word, mechanical translation of Latin Vulgate. The analyses indicate that the process of creating native biblical style of poetry is reflected in the earliest translations and editions of The Book of Psalms. Some of its features are preserved in Renaissance translations despite the revolution which happened in Polish biblical texts due to the Reformation and Humanism.

Celem artykułu jest ukazanie roli średniowiecznych polskich przekładów Psałterza („Psałterza floriańskiego”, „Psałterza puławskiego”, „Psałterza krakowskiego”) w kształtowaniu się polskiego stylu psałterzowo-biblijnego, a zwłaszcza ich stylistycznego wpływu na późniejsze – renesansowe – tłumaczenia Księgi Psalmów (np. „Psałterz” Wujka), w tym także na teksty reprezentujące nurt tłumaczeń swobodnych (Żołtarz Wróbla, „Psałterz Dawidów” Mikołaja Reja). W toku analiz na wybranych przykładach ukazuje się misterną, celową i świadomą pracę średniowiecznych tłumaczy w kształtowaniu warstwy językowo-stylistycznej przekładu, odsłania ich indywidualne zabiegi i wybory stylistyczne (np. świadoma archaizacja, operowanie synonimią), nierzadko będące także efektem odchodzenia od literalnego tłumaczenia, a więc przeczące rozpowszechnionej tezie o tylko mechanicznym i niewolniczym odwzorowywaniu łacińskiego tekstu Wulgaty. Analizy ukazują, że już najwcześniejsze przekłady i redakcje Księgi Psalmów obrazują proces tworzenia rodzimego stylu poezji biblijnej, którego niektóre wykładniki przetrwały w renesansowych tłumaczeniach mimo przewrotu, jaki za sprawą reformacji i humanizmu dokonał się w polskim piśmiennictwie biblijnym.