The principle of sobornost’ in the theology and life of the Orthodox Church

Abstract

Pojęcie soborowości (sobornost’) zrodziło się w kręgach słowianofilów, którzy wywiedli je ze starocerkiewnosłowiańskiego tłumaczenia słów „Kościół katolicki” - sobornaia Cerkov z Credo nicejsko-konstantynopolitańskiego. A. S. Chomiakow zapoczątkował rozwój teologii soborowości twierdzeniem, że wskazuje ona na jakościowy aspekt katolickości Kościoła, ideę „jedności w wielości”, ze szczególnym podkreśleniem znaczenia soborów zarówno ekumenicznych, jak i lokalnych oraz roli hierarchii i laikatu. Autor artykułu w syntetyczny sposób przedstawia zasadę soborowości, wychodząc od rozumienia Kościoła jako soboru i jego odniesień do Trójcy Świętej. Doskonała wspólnota Osób Boskich obdarza wspólnotę Kościoła nowym życiem w jedności Ducha, dzięki któremu urzeczywistnia się jedność całego Ciała w sensie jakościowym. Można wskazać na trzy nierozdzielne wymiary Kościoła: soborowy, osobowy i hierarchiczny. Problem autorytetu w Kościele, a więc relacji między hierarchią i laikatem, rozważany jest w drugiej części artykułu. W Kościele prawosławnym powszechne jest przekonanie, że wszyscy wierni, tzn. cały lud Boży, są strażnikami tradycji i pobożności. W niczym to nie ogranicza prawa do nauczania danego hierarchii, a jedynie ukazuje, że władza nauczania dana biskupom i kapłanom jest jednym z czynników katolickiej (soborowej) pełni Kościoła. Kierowanie się zasadą soborowości pozwala też znaleźć rozwiązanie problemu napięć pomiędzy autorytetem i wolnością w Kościele. W trzeciej części artykułu opisano sytuację, jaka miała miejsce w końcu XIX i na początku XX wieku w Rosji. Stanowi ona konkretny przykład budzenia się ducha soborowości w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, który przez ponad dwieście lat był pozbawiony autonomii. Wołania o reformy tak z kręgów ludzi świeckich, jak i kapłanów sprawiły, że na początku XX wieku biskupi prawosławni w Rosji podjęli konkretne działania, mające na celu przywrócenie patriarchatu i zwołanie soboru. Wymownym świadectwem soborowości jest takt, że w pracach przedsoborowego komitetu brali udział biskupi, kapłani, wykładowcy teologii i ludzie świeccy, którzy reprezentowali wszystkie ruchy reformatorskie Kościoła. Chociaż ta odnowicielska działalność została dramatycznie przerwana przez bolszewików, to jednak jej osiągnięcia stanowią punkt odniesienia w rozwiązywaniu problemów współczesnego prawosławia w Rosji.