Aktywność wyznaniowa ludności ukraińskiej w województwie krośnieńskim. W latach 1975-1989 z perspektywy Służby Bezpieczeństwa

Abstract

Teren uformowanego w 1975 roku województwa krośnieńskiego od setek lat był pograniczem wyznaniowym, kulturowym i etnicznym. Przenikały się tu wpływy Kościoła rzymskokatolickiego, Kościoła greckokatolickiego i Cerkwi prawosławnej. Ludność polska sąsiadowała z ludnością pochodzenia rusińskiego, której część deklarowała przynależność do narodu ukraińskiego, a część do wspólnoty etnicznej Łemków. Aktywność grekokatolików i wyznawców prawosławia była próbą odbudowy tożsamości religijnej i kulturowej po drastycznych zmianach wywołanych przez powojenne akcje deportacyjne. W zależności od obowiązującej „linii politycznej” i lokalnych uwarunkowań aktywność ta była ograniczana, tolerowana, bądź też stymulowana (tylko w przypadku prawosławia) przez komunistyczne władze partyjno-państwowe. Istotną rolę w stanowieniu polityki wyznaniowej wobec wyznań nierzymskokatolickich odegrała Służba Bezpieczeństwa (SB) – policja polityczna, której powierzono zadanie rozpoznania i „neutralizacji” wszelkich inicjatyw kolidujących z interesem państw komunistycznych. Świadectwem działań jest dokumentacja zgromadzona w tzw. sprawach obiektowych o kryptonimach „Ortodoksi”, „Wspólnota” i „Góral”. Aktywność operacyjna SB na polu religijnym i narodowościowym została definitywnie zakończona na przełomie 1989 i 1990 roku wraz z kolejnym etapem transformacji ustrojowej w Polsce.

The area of the Krosno voivodeship formed in 1975 has been a religious, cultural and ethnic border for hundreds of years. The influences of the Roman Catholic Church, the Greek Catholic Church and the Orthodox Church intertwine here. The Polish population was adjacent to the population of Ruthenian origin, some of whom declared belonging to the Ukrainian nation, and others to the ethnic community of Lemkos. The activity of Greek Catholics and Orthodox believers was an attempt to rebuild religious and cultural identity after drastic changes caused by post-war deportation actions. Depending on the current “political line” and local conditions, this activity was limited, tolerated or stimulated (only in the case of the Orthodox Church) by the communist party-state authorities. The Security Service (SB), a political police, which was entrusted with the task of identifying and “neutralizing” all initiatives that collided with the interests of communist states, played an important role in establishing a religious policy towards non-Roman Catholic denominations. The evidence of activities is the documentation collected in the so-called object-oriented matters codenamed “Ortodoksi”, “Community” and “Góral”. The operational activity of the SB in the religious and national field was definitely terminated at the turn of 1989 and 1990 with the next stage of the political transformation in Poland.