Die astronomischen Metaphern in Isidors von Sevila „Origines” und „De natura rerum”

Abstract

Izydor z Sewilli jest jedynym przedstawicielem literatury rzymskiej późnego antyku i wczesnego średniowiecza, który tak wiele uwagi poświęcił zagadnieniom związanym z budową wszechświata i kinetyką ciał niebieskich. Z tej przyczyny jedynie w oparciu o pisma biskupa z Sewilli możemy stwierdzić, jakim słownictwem astronomicznym posługiwano się w jego epoce. Podobnie jak każdy autor zajmujący się astronomią, posługiwał się on często terminami figuralnymi - metaforami, katachrezami, metonimiami - które w znacznym stopniu uzupełniają terminologię astronomiczną w każdym języku. W niniejszym artykule staraliśmy się zbadać, jakie wyrażenia metaforyczne stosowane w De natura rerum i Origines Izydor przejął od swoich pogańskich poprzedników, a jakie mógł sam wprowadzić do łacińskiego języka astronomicznego. Większą część terminologii przenośnej w analizowanych dziełach Izydora stanowią przede wszystkim katachrezy astronomiczne typu circulus, sphaera, planeta, stella errans, cometa itd. Terminy te były stosowane w języku łacińskim już w czasach Cycerona. Autor Origines nie wszystko jednak przejął od swych poprzedników, lecz posługiwał się także oryginalnymi metaforami: nazywa on np. wszechświat fabrica mundi, porównuje sfery niebieskie do palców ręki, czyni analogię między wschodnią stronę świata a twarzą człowieka czy tłumaczy w zaskakujący sposób etymologię terminu „planeta” - „ciało niebieskie wprowadzające nas w błąd” Podobnie jak większość wyrażeń figuralnych w dziedzinie astronomii, także metafory wprowadzone do języka łacińskiego przez Izydora pełniły funkcję kognitywną - miały one ułatwić poznanie tajemniczych obiektów znajdujących się na sferze niebieskiej oraz praw rządzących ich ruchem.