Humanizm konfucjański. Zarys problematyki

Abstract

Artykuł przedstawia istotne elementy wizji humanistycznej w świetle założeń filozofii konfucjańskiej. Autor wielokrotnie odwołuje się do Dialogów Konfucjusza oraz do wypowiedzi jego najważniejszych spadkobierców – Mencjusza i Xunzi, jak również do współczesnej literatury przedmiotu. Tekst najpierw koncentruje się na rozumieniu wspólnej wszystkim ludziom samej natury ludzkiej, którą konfucjaniści różnie oceniali – jako dobrą lub złą, ale zawsze podległą formacji i doskonaleniu. Właśnie człowiek moralnie doskonały (junzi), charakteryzujący się zwłaszcza cnotami dobroczynności i miłości, zasługuje na miano osoby. W odróżnieniu od tradycji zachodniej konfucjanizm widzi ludzką podmiotowość i wartość nie tyle w racjonalności, ile w dojrzałości moralnej, wyrażającej się w autentycznej życzliwości i spolegliwości. Ten akcent z kolei pozwala dostrzec nieodzowny społeczny wymiar człowieczeństwa, który ujawnia się i kształtuje przede wszystkim w rodzinie, a następnie oddziałuje na całe społeczeństwo. W końcu artykuł wyjaśnia wspólne pochodzenie i współzależność człowieka, świata (wszechświata) i nieba. Ponieważ filozofia ta nie odwołuje się do nadprzyrodzoności czy do Boga, ani nie posiada żadnego mitu o stworzeniu, cała jej wizja humanistyczna jawi się jako świecka, jakkolwiek, przynajmniej według niektórych autorów, niepozbawiona całkowicie swoiście rozumianego wymiaru transcendentnego.

The paper presents several principal elements of humanism as seen in the light of Confucian philosophy. The author refers to Confucius’s Analects and to two other leading proponents of Confucianism – Mencius and Xunzi, as well as to contemporary relevant literature. The text first focuses on the understanding of human nature that has been assessed differently – as good or bad but always subject to the process of self-cultivation. Only the man that deserves the name of a gentleman (junzi) reaches full personhood. Man as a person is perceived not so much in terms of rationality and self-consciousness but rather as a human being with high moral faculties – fully developed humaneness (benevolence), righteousness and a strong moral will. In the Confucian humanist vision man is a naturally social being that is never separated from society and the whole reality, particularly embedded in and formed by the family. Due to the absence of a creation myth Confucianism is regarded as a secular concept of human life though not totally deprived of a transcendent dimension however specifically comprehended.