Versöhnung „per Post”. Kurt Reuters Wirken zwischen Deutschen und Polen

Abstract

Exactly after the end of World War II Germans and Poles were deeply separated due to guilt, blame, enmity and hatred. The massive destruction of the war in Poland had brought forth hate and suspicion against anything related to Germany. Meanwhile both – the expulsion and the shift of borders – also fueled a hostile atmosphere towards Poland in Germany. The so called “Border of Peace and Friendship” at the Oder-Neisse line, proclaimed by the Treaty of Gorlitz in 1950, failed in terms of rapprochement and restoration of trust, as it did not allow any unrestricted mutual social interaction between both nations. There were a few people, however, who tried to overcome the rivalry between Germany and Poland. The present article focuses on the catholic priest Kurt Reuter (1908–1965) who was born in Berlin. Despite the given situation, he started some initiatives of reconciliation between Germans and Poles after the Second World War. He studied Theology in Breslau and Poznań, where he grew fluent in Polish, started off with pastoral care for Polish seasonal workers right after his ordination as a priest and took care of foreign prisoners of war in the diocese of Berlin till 1945. After receiving his first pastorate in Eberswalde he began his ministry of reconciliation with his Polish neighbors. Soon, Reuter was in contact with a majority of the Polish episcopate, many priests, and professors of theology and seminary deans, to whom he wrote letters. His heritage of over 1000 polish letters emphasizes his strong connections to this country. One of his main means for reconciliation was the shipment of books. Within five years he had sent hundreds of books across the border, which resulted in a parcel every second or third day. It is questionable, though, whether his acts of reconciliation still had an impact, even after his early death in 1965. Were his books in Poland still in use? Did they serve their liturgical, catechetical and theological purpose? Did his initiatives lay the ground for further academic, Christian, sympathetic interaction?

Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej utworzył się między ludnością niemiecką a polską głęboka przepaść przepełniona winą, wrogością i wzajemną niechęcią. Ze względu na poniesione przez Polskę ogromne straty, w latach powojennych wzrastała w Polakach nienawiść i nieufność wobec wszystkiego, co niemieckie, natomiast wśród Niemców zarówno wypędzenie, jak również przesunięcie granic wzniecały antypolską atmosferę i nastawienie. Stworzenie tzw. granicy przyjaźni nad Odrą i Nysą Łużycką, proklamowanej Układem Zgorzeleckim z 1950 r., i jednocześnie podjęta przez to próba zbliżenia obu krajów, niestety, nie powiodła się ze względu na zakaz utrzymywania kontaktów społecznych. Pomimo tego można było jednak zauważyć poszczególne głosy, dążące do zbliżenia się Niemców i Polaków. Główną postacią niniejszego artykułu jest osoba ks. Kurta Reutera (1908–1965), pochodzącego z Berlina, który jako pierwszy po II wojnie światowej zainicjował pojednanie Niemców i Polaków. Reuter studiował we Wrocławiu i Poznaniu, uczył się języka polskiego, a po święceniach kapłańskich w 1933 r. opiekował się duszpastersko polskojęzycznymi pracownikami sezonowymi. W latach wojennych, łącznie do 1945 r., był duszpasterzem jeńców wojennych w diecezji berlińskiej. Będąc w Eberswalde, gdzie w 1960 r. otrzymał swoje pierwsze probostwo, ukształtowała się w nim potrzeba wielkiego zaangażowania na rzecz pojednania z sąsiadem zza wschodniej granicy. Prowadził zażyłą korespondencję z większą częścią Episkopatu Polski, z wieloma kapłanami, wykładowcami teologii oraz rektorami seminariów duchownych. Dowodem tej listownej wymiany oraz intensywnych stosunków z Polską jest spuścizna ponad tysiąca listów Reutera, pisana w języku polskim. Oprócz intensywnej korespondencji dbał także o polepszenie stosunków z Polakami, m.in. poprzez przesyłanie książek. W ciągu 5 lat Kurt Reuter zdołał wysłać setki paczek z książkami do różnych ośrodków kościelnych w Polsce. Robił to średnio co dwa, trzy dni. Otwartymi i niezwykle istotnymi pozostają pytania: Jak dalej potoczyła się historia wkładu Kurta Reutera w dzieło pojednania z Polakami po jego śmierci w 1965 r.? Czy przesłane książki dalej służyły ludziom w Polsce? Czy były pomocne nie tylko podczas sprawowania liturgii, ale też w pracy katechetycznej czy teologicznej? Czy podjęta przez niego inicjatywa pojednania obu narodów przyczyniła się ponadto do zainaugurowania wymiany naukowej, chrześcijańskiej czy też w obszarze relacji przyjacielskich?