Potencjał archidiecezji poznańskiej po zakończeniu kulturkampfu w świetle „Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis” Jana Korytkowskiego z 1888 r.

Abstract

„Brevis descriptio historico-geographica ecciesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis” Jana Korytkowskicgo stanowi cenne źródło do poznania ustroju i stanu posiadania najstarszych polskich diecezji: gnieźnieńskiej i poznańskiej po ustaniu kulturkampfu. Wartość pracy wyraża się w tym, że nic ogranicza się ona tylko do podstawowych danych zamieszczanych w zwyczajowych schematyzmach, ale poszerza je podając krótką historię każdej parafii i jej kościoła, wymienia funkcjonujące szkoły, szpitale i bractwa kościelne, a ponadto podaje spisy miejscowości przynależących do każdej parafii. Dzięki danym zawartym w Brevis descriptio można więc m.in. precyzyjnie określić, iż w 1888 r. archidiecezja poznańska obejmowała 24 dekanaty, 342 parafie, 103 kościoły filialne, 31 altarii, 71 oratoria lub kaplice publiczne, 858 szkół parafialnych i 99 szpitali. Zamieszkiwało ją 761939 katolików. W duszpasterstwie lub w urzędach centralnych pracowało 394 kapłanów. Analiza zawartych w schematyzmie danych pozwala nam szerzej spojrzeć na stan archidiecezji poznańskiej, która mimo zakończenia kulturkampfu nadal musiała zmagać się pod rządami arcybiskupa Juliusza Dindera z ingerencją rządu pruskiego w wewnętrzne sprawy Kościoła, a więc w proces kształcenia duchowieństwa, obsadę stanowisk kościelnych i zarząd majątkiem kościelnym.

“Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis” by Jan Korytkowski still remains a valuable resource for research in the organization and the estate structure of the oldest Polish dioceses of Gniezno and Poznań at the time when the Kulturkampf came to an end. The value of Korytkowski’s work lies in the fact that it is not confined to basic data of the sort available from ecclesiastical schematisms. Instead, the work also presents short histories of each parish and with its church, schools, orphanages and ecclesiastical fraternities. Moreover, it lists villages and towns that territorially belonged to each parish. Thanks to the data in Brevis descriptio it can be precisely ascertained that that in 1888, the Archdiocese of Poznań comprised 24 deaneries, 342 parishes, 103 filial churches, 31 altarages, 71 oratories and public chapels, 858 parish schools and 99 hospitals. The Archdiocese gathered 761,939 Catholics. Pastoral and central offices were occupied by 394 priests. The analysis of the data included in the schematism allows our deeper insight into the general conditions on the functioning of the Archdiocese of Poznań. Despite the demise of the Kulturkampf, the diocese suffered from considerable degree of interference of the Prussian government with the matters of the Church when the seat was occupied by Archbishop Julius Dinder. The Prussians wanted to interfere with the processes of educating the ministers, filling the Church offices and governing the Church estate.