Dietrich Bonhoeffer und die Ökumene

Abstract

Mimo że chrześcijanie ewangeliccy nie oddają czci świętym i nie odwołują się do ich wstawiennictwa, to jednak osoby, które złożyły w czasie swego życia świadectwo żywej, głębokiej i heroicznej wiary zasługują po śmierci – według Wyznania Augsburskiego – na „potrójną chwałę”: są powodem dziękczynienia Bogu za łaskę w nich objawioną; ich przykład umacnia wiarę żyjących; ich wiara, miłość i wytrwałość stanowią przykład do naśladowania. W takim duchu należy spojrzeć też na postać Dietricha Bohnhoeffera, którego 50. rocznica śmierci przypadnie 9 kwietnia 2005 r. Bonhoeffer jest osobą, która łączyła w sobie żywą pobożność, teologiczne myślenie i polityczne zaangażowanie. Przy wielowymiarowości jego życia, uderza kontynuacja i zasadnicza stałość w jego nauczaniu i postawie życia, mimo zmieniających się zewnętrznych warunków i okoliczności. Biorąc pod uwagę owe trwałe elementy nauczania i ekumenicznej egzystencji ewangelickiego duchownego i docenta Dietricha Bonhoeffera, można wskazać na pięć kluczowych sytuacji i wydarzeń, które wyznaczyły etapy jego życiowej drogi: 1) wykład w czasie posiedzenia Światowego Związku na Rzecz Przyjaznej Współpracy w czechosłowackiej miejscowości Cernohorskie Kupele, gdzie sformułował osiem tez na temat teologicznego rozumienia ruchu ekumenicznego jako istotnego wymiaru Kościoła. Według Bonhoeffera Kościół stanowi Christus praesens', 2) publikacja ulotki „Der Arierparagraph in der Kirche”, będącej formą protestu na wprowadzenie „paragrafów aryjskich” przez Hitlera w 1933 r. Bonhoeffer zaprezentował tu pogląd, że Kościół, który żyje Ewangelią, poprzez dar chrztu łączy wszystkie narody, rasy i wyznania, ponosi odpowiedzialność za innych, w tym wypadku za żydów; 3) nabożeństwo pokoju w Fanö, gdzie sformułował tezę, że zadaniem Kościoła we wspólnocie ekumenicznej jest głoszenie pokoju Chrystusa jako fundamentu pokoju między narodami; 4) artykuł „Die Bekennende Kirche und die Ökumene” (Kościół wyznający i ekumenizm), w którym stawia tezę, że Kościół i ekumenizm łączą się ze sobą z jednej strony poprzez wzajemne wezwanie do wyznania grzechów i nawrócenia, z drugiej zaś – do wyznania wiary w usprawiedliwiające działanie Bożej łaski; 5) działalność konspiracyjna przeciwko Hitlerowi jako czyn moralnej odpowiedzialności i zastępczej pokuty za terror, bezprawie i cierpienie wyrządzone przez hitlerowskie Niemcy. Zaangażowanie ekumeniczne oznaczało dla Bonhoeffera wysiłek teologiczny nie tylko poszczególnych jednostek, ale Kościołów, w których trójjedyny Bóg obdarza wiernych przebaczającą łaską. Zaangażowanie to, zmierzające ostatecznie do jedności Kościołów, konkretnie winno przejawiać się w odpowiedzialności za innych. Myśl teologiczna Bonhoefera jest zdominowana kategorią personalizmu. Jego zdaniem, ukonstytuowanie się etycznego podmiotu wymaga doświadczenia „ty” drugiej osoby, a zwłaszcza „Ty” Boga. W ten sposób człowiek doświadcza szczęścia, rozumianego jako Boże błogosławieństwo, w osobowych związkach przyjaźni, małżeństwa czy rodzicielstwa. Jednocześnie jednak te indywidualne więzy włączają we wspólnotowe więzy Kościoła, w którym uobecnia się Chrystus. Jego osobowe wydanie się za innych (Stellvertretung) winno być – według Bonhoeffera – zasadą życia Kościoła. Kościoła „bycie dla innych” czyni z niego „Kościół dla innych” i wraz „z innymi” W wydarzeniu bycia dla innych (Stellvertretungsgeschehen) znajduje się centralne odniesienie ekumenicznego myślenia, życia i zaangażowania Bonhoeffera.