Zakaz czynienia idoli (Wj 20, 4; Pwt 5, 8) i jego późniejsze reinterpretacje

Abstract

The article deals with the prohibition against making worship images of “strange gods.” The author points out that the prohibition first appeared as a short version in Deuteronomy (De) 5:8a and thus constituted a full expression of the first commandment (De 5:7,9a). In this version, its meaning was monolatric. Furthermore, another editor extended this short version with the verse 8b. The priestly editing in Exodus (Ex) 20:4 split this pronouncement into two nominal sentences (in De 5:8b: te mûnâ as apposition to pesel) and, at the same time, broadened the scope of the prohibition to include potential figurative depictions of YHWH. In both reinterpretation versions, there was an additional shift in emphasis from monolatry to monotheism. Subsequent interpretations from the period after the Babylonian exile prohibited idolatry of an even more explicitly monotheistic character. First, by deprecating idols as useless gods (Holiness Code), next by referring to the experience at Horeb (an auditory rather than a visual way of manifestation of YHWH), further to the theology of creation (the lack of adequate patterns within it), again to the faithfulness to the calling and selection (exodus), as well as to the covenant (idolatry as a cause of the breaking of the latter) (De 4).W artykule podjęty jest temat zakazu czynienia kultowych wyobrażeń „obcych bogów”. Autor wskazuje, że najpierw pojawił się on w Pwt 5, 8a w formie krótkiej i stanowił dopowiedzenie do pierwszego przykazania (Pwt 5, 7.9a). Miał on w tej wersji sens monolatryczny. Kolejny redaktor rozszerzył tę krótką wersję o w. 8b. Redakcja kapłańska w Wj 20, 4 rozbiła tę wypowiedź (w Pwt 5, 8b: t e mûnâ jako apozycja do pesel) na dwa zdania nominalne i poszerzyła zakres zakazu także o potencjalne figuratywne wyobrażenia JHWH. W obu wersjach reinterpretacyjnych nastąpiło zarazem przesunięcie akcentów z monolatrii na monoteizm. Kolejne interpretacje z okresu po wygnaniu babilońskim nadały zakazowi czynienia idoli jeszcze wyraźniejszy charakter monoteistyczny. Najpierw deprecjonując idole jako bezużyteczne bożki (Kodeks Świętości), a potem odwołując się do doświadczenia na Horebie (audytywny, a nie wizualny sposób objawienia się JHWH), teologii stworzenia (brak w jego obrębie adekwatnych wzorców) oraz wierności swojemu wybraniu (exodus) i zawartemu przymierzu (idolatria jako przyczyna jego złamania) (Pwt 4).