¿Qué es la teología? Vida y teología en Joseph Ratzinger

Abstract

Profesor Uniwersytetu Nawarry analizuje specyfikę teologii Josepha Ratzingera, starając się wykazać, na ile teologia ta jest syntezą wiary i rozumu. Omawiana teologia widziana jest jako wiara przemyślana, jako doktryna wiary − fides quaerens intellectum, zgodnie z klasycznym określeniem anzelmowym. Jednocześnie wskazuje na źródła i inne dyscypliny, które mogą współdziałać w tej szczególnej nauce, będącej zarazem życiową praktyką i mądrością. Wiara, rozum i piękno stanowią tu trzy kolumny, które podtrzymują cały ten teologiczny gmach. Analizowane treści dotyczą teologii Josepha Ratzingera, a nie magisterium papieża Benedykta XVI. Zdaniem Blanco, teologia, jaką prezentuje Ratzinger, jest jednocześnie wiedzą, praxis i mądrością. Jest wiedzą z racji jej racjonalnej i spekulatywnej dokładności, w czym pomocą staje się metoda filozoficzna. Jest mądrością, gdyż zakłada również wiedzę praktyczną dotyczącą samego życia, zarówno naturalnego, jak i nadprzyrodzonego. Tak rozumiana nauka, zarówno w wymiarze praktycznym, jak i spekulatywnym, źródło swoje posiada w Biblii, a jej rozwój dokonuje się w Kościele, przez co przybliża się z wielkim szacunkiem i uwagą do liturgii i świadectwa Ojców Kościoła. Jednocześnie przywiązuje wielką wagę do dorobku historii, wymogów języka, doświadczenia świętych, a nawet piękna sztuki chrześcijańskiej. Ponadto – zdaniem Ratzingera – wszelka teologia winna być nauką oświeconą, mądrością partycypowaną: powinna starać się być jednocześnie wiedzą Chrystusa i mądrością Ducha (por. 1 Kor 2, 1-5). Ratzinger przypomina, iż w chrześcijaństwie, w odróżnieniu od innych religii, rozum zajmuje miejsce centralne, co też staje się fundamentem naukowości teologii. Wiara chrześcijańska stwierdza, iż Jezus żył, umarł i zmartwychwstał w konkretnej epoce historycznej, a Bóg, który stał się człowiekiem w Chrystusie, jest jednocześnie Stworzycielem świata. Przez takie stwierdzenia wiara chrześcijańska pozostawia poza sobą obszar poznania czysto symbolicznego, a zagłębia się w przestrzeń rozumu historycznego i filozoficznego; usiłuje przemówić wprost do rozumu, a tym samym pozyskać go jako „motor” aktu nawrócenia. Wiara i teologia, podobnie jak inne rodzaje wiedzy i mądrości, są poznaniem, w którym osoby (nie tylko Boskie) odgrywają decydującą rolę. Ten głęboko personalistyczny wymiar teologii ukazał Ratzinger w konferencji, opublikowanej w 1966 pod tytułem Pojęcie osoby w teologii. Wiedza i życie, ontologia i historia, dogmat i doświadczenie życiowe: teologia nie jest jednak jedną z wielu nauk pozytywnych, lecz stanowi wiedzę sui generis, dostosowaną do swojego przedmiotu i treści. Jedną z jej cech szczególnych jest jej relacja z tym, co duchowe. W 1986 Ratzinger pisał, iż „jedność teologii i świętości nie jest jakimś sentymentalnym czy pobożnym dyskursem, lecz posiada swój fundament w logice rzeczy, a na jej korzyść przemawia świadectwo całej historii”. Jest to więc w konsekwencji wymóg metodologiczny. W ten sposób wymiary naukowy, mądrościowy i duchowy teologii ukazane są, w myśli teologicznej Ratzingera, jako głęboko ze sobą złączone. Prezentację myśli ratzingerowskiej prof. Blanco dokonuje w następujących sekwencjach tematycznych: Biblia, Kościół i teologia; wiara, rozum i teologia; Kościół, teologia i pluralizm; historia, język i teologia; nauka, praktyka i mądrość; miłość, prawda i piękno. Dla polskiego środowiska naukowego artykuł posiada wartości poznawcze, ukazujące wizję teologii J. Ratzingera i sposób jej recepcji przez określone środowiska współczesnej teologii zachodniej. Może być perspektywą inspirującą polskich badaczy „Mozarta teologii” i ukierunkować dialog naukowy polskiej i zachodniej teologii.