Eucharystia i metafizyka. Arystotelesowska teoria złożeń wewnątrzbytowych jako filozoficzne instrumentarium w Traktacie o Eucharystii św. Tomasza z Akwinu

Abstract

Szczególnym przykładem przemawiającym za prawdziwością stwierdzenia, w myśl którego filozofia stanowi niezbędne narzędzie, służące racjonalizacji prawd objawionych, pozostaje nauka o Eucharystii zawarta w Sumie teologicznej św. Tomasza z Akwinu. Autor ten sięga po terminologię wypracowaną na gruncie arystotelesowskiej metafizyki celem wyjaśnienia istoty Misterium, do którego liturgia odnosi słowa: „Oto wielka tajemnica wiary”. Posługując się metafizycznymi pojęciami „materii” i „formy” oraz „substancji” i „przypadłości”, Akwinata podejmuje swego rodzaju próbę wyrażenia niewyrażalnego, opisując istotę eucharystycznego Misterium, w którym – pod wpływem stanowiących formę sakramentu słów, wypowiadanych przez kapłana w imieniu samego Chrystusa oraz na Jego wyraźne polecenie – następuje zamiana substancji chleba i wina (transsubstantiatio) w substancję Ciała i Krwi Pańskiej. W wyniku tej przemiany spostrzegane nadal ludzkimi zmysłami przypadłości chleba i wina istnieją bez właściwego sobie podmiotu, mocą stwórczego działania Boga. Tomasz zwraca uwagę na wyjątkowość sakramentu Eucharystii wśród innych sakramentów, w których ich materia, jak woda czy olej, nie ulegają substancjalnej przemianie, ale pozostając nadal sobą spełniają jedynie rolę narzędzia, którego użyciu towarzyszy, dzięki ich konsekracji, określona moc sprawiania duchowych skutków.

The teaching on the Eucharist in the Summa Theologiae of St. Thomas Aquinas aptly illustrates that philosophy is an indispensable tool for rationalizing revealed truths in practising theology. The author applies terminology developed on the basis of Aristotelian metaphysics to properly conceive the mystery which the liturgy refers to with the words: “This is the great Mystery of Faith”. Using the metaphysical concepts of “matter” and “form” as well as “substance” and “accidents,” Aquinas describes the essence of the Eucharistic mystery in which, through the words constituting the form of the sacrament, uttered by the priest on behalf of Christ and at His command, the substance is transformed from bread and wine (transubstantiatio) into the substance of the Body and Blood of the Lord. As a result, the accidents of bread and wine, still perceived by the senses, exist by the power of God’s creative action without their proper subject. Thomas draws attention to the uniqueness of the sacrament of the Eucharist among other sacraments, in which matter, such as water or oil, does not undergo a substantial transformation, but becomes only an instrument, the use of which is accompanied, through its consecration, by a specific power to produce spiritual effects.