Humanista Francisco de Peñalosa (c. 1470–1528) i jego „Lamentacje”

Abstract

Francisco de Peñalosa (c. 1470–1528), who is considered to be the greatest and finest Spanish composer prior to Cristóbal de Morales, composed a significant number of the compositions which are mainly preserved in Tarazona 2/3 (copied between 1521 and 1528), the largest source of Iberian sacred music from the early sixteenth century. Among the Tarazona compositions there are four Lamentations, of which three are attributed to Peñalosa. His Lamentations appear to be the earliest Spanish polyphonic settings of Jeremiah poems whose authorship is known. Peñalosa’s Lamentations are slightly different from the others composed at that time. Written by a composer from the peninsula, they have at least a few characteristics typical for Spanish writing, which distinguishes them from other Lamentations found in Petrucci’s collection of 1506, and some others which resulted from his individual approach to the treatment of Jeremiah verses. By special treatment of the words of the Lamentations Peñalosa joined the broad group of the composers affected and inspired by the beauty of the poem and deep emotions which it expresses. As a composer who was a maestro de musica and music teacher of the king’s grandson, Ferdinand, and who could have studied liberal arts and known Latin fluently, Peñalosa reveals himself as a creative artist, and a true and sensitive human being, as a person who was aware of what means to be a humanist.

Francisco de Peñalosa (ok. 1470–1528), uważany za największego i najwybitniejszego hiszpańskiego kompozytora przed Cristóbalem de Moralesem, skomponował znaczną liczbę utworów zachowanych głównie w rękopisie Tarazona 2/3 (sporządzonym między 1521 a 1528 r.) – największym źródle iberyjskiej muzyki religijnej z przełomu XV i XVI w. Wśród kompozycji tam zawartych znajdują się cztery Lamentacje, z których trzy przypisywane są Peñalosie. Lamentacje te wydają się być najwcześniejszymi hiszpańskimi polifonicznymi opracowaniami wersetów z Księgi Jeremiasza, których autorstwo jest znane. Napisane przez kompozytora z Półwyspu Iberyjskiego opracowania zawierają co najmniej kilka cech charakterystycznych dla tradycji hiszpańskiej, odróżniających je od innych Lamentacji skomponowanych w mniej więcej tym samym czasie. Równocześnie, co wynika z analizy, poprzez specjalne traktowanie niektórych słów Peñalosa dołączył do szerokiej grupy kompozytorów zainspirowanych pięknem i głębokimi emocjami zawartymi w Jeremiaszowych Trenach. Jako kompozytor, który najprawdopodobniej studiował sztuki wyzwolone i płynnie posługiwał się łaciną, Peñalosa jawi się więc jako artysta niezwykle kreatywny oraz jako osoba świadoma tego, co znaczyło być wówczas humanistą.