Do jakiego stopnia typologiczna interpretacja ἱλαστήριον jako kappōret („przebłagalni”) z Kpł 16 wyczerpuje myśl teologiczną Pawła z Rz 3,25?

Abstract

Święty Paweł jako spadkobierca trzech kultur: żydowskiej, helleńskiej i rzymskiej, poszukuje metody dotarcia z orędziem Ewangelii w sposób skuteczny i zrozumiały do współczesnych mu ludzi. W tym celu sięga w Rz 3,25 po zagadkowy termin ἱλαστήριον, który budzi w pierwszym monecie naturalne skojarzenie z liturgią żydowskiego święta Jom Kippūr opisaną w Kpł 16. Celem artykułu jest próba głębszego zrozumienia metafory ἱλαστήριον, którą Paweł interpretuje misterium odkupienia dokonanego w Chrystusie. Artykuł odpowiada na pytanie czy typologiczna interpretacja ἱλαστήριον, rozumianego jako „przebłagalnia” (kappōret) z Kpł 16 wyczerpuje koncepcję teologiczną św. Pawła z Rz 3,25? Dla uchwycenia zamysłu Apostoła posługującego się tak osobliwą metaforą przedstawiono interpretację typologiczną bazującą na tradycji rytuału ekspiacyjnego z Kpł 16. Wskazano na judaistyczne rozumienie ἱλαστήριον jako sakralnego przedmiotu, miejsca cudownej obecności Boga pośrodku ludu przymierza. Przybliżono jego doniosłą rolę w pojednaniu Izraelitów z Bogiem, dokonującym się poprzez celebrację obrzędów ekspiacji, sprawowanych w żydowskie święto Jom Kippūr. Następnie przedstawiono historio-zbawcze znaczenie tej ekspiacji, a w jej ramach znaczenie terminu ἱλαστήριον. Przedstawiono także zarzuty wobec uznania typologicznej interpretacji Rz 3,25 jako jedynej możliwej formy rozumienia tego Pawłowego tekstu.

Saint Paul, the Apostle to the Gentiles, as the heir to three cultures – Jewish, Hellenistic and Roman – seeks a way of bringing the Gospel message to his contemporaries in an effective and comprehensible way. To this end, in Rom 3:25 he turns to the enigmatic term ἱλαστήριον, which at first evokes a natural association with the liturgy of the Jewish festival of Yom Kippūr described in Leviticus 16. The aim of our analysis will be to try to gain a deeper understanding of the metaphor of ἱλαστήριον, which Paul uses to explain the mystery of redemption accomplished in Christ. We will also try to answer the question: to what extend does the typological interpretation of ἱλαστήριον (as the kappōret of Leviticus 16) exhaust Paul’s theological concept of Rom 3:25? In order to grasp the Apostle’s intention in using such a curious terminology, we shall present the typological interpretation based on the Old Testament tradition of the expiatory ritual, which is recorded in Leviticus 16. We will point to the Judaic understanding of ἱλαστήριον (Hebrew: kappōret) as a sacred object, a place of God’s miraculous presence in the midst of the covenant people. We will focus on its momentous role in the Israelites’ reconciliation with YHWH accomplished through the celebration of the rites of expiation performed on the Jewish festival of Yom Kippūr. We will then present the historical and salvific significance of this expiation, and within it the meaning of ἱλαστήριον. Finally, we evaluate some charges against the typological interpretation of Rom 3:25 sometimes understood as the unique explanation of this Pauline text.