System zabezpieczenia operacyjnego Wydziału Kościelnych Spraw Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego przez Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (przy Radzie Ministrów) ZSRR w latach 1954-1991 i jego współczesne reminiscencje

Abstract

Utworzony w kwietniu 1946 roku Wydział Kościelnych Spraw Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego – pełniący de facto rolę „cerkiewnego ministerstwa spraw zagranicznych” – od samego początku istnienia funkcjonował pod ścisłą kontrolą radzieckich organów bezpieczeństwa. W niniejszym artykule przedstawiono system zabezpieczenia operacyjnego wspomnianego wydziału w okresie funkcjonowania KGB w latach 1954-1991. Spośród dwóch pionów operacyjnych, które dysponowały osobowymi źródłami informacji wśród zatrudnionych tam osób niewątpliwie najważniejszą rolę odgrywał pion „cerkiewny”, uzupełniany przez pion wywiadu zagranicznego, przy czym agenci obu pionów piastowali stanowiska począwszy od referenta a skończywszy na przewodniczącym wydziału. Mimo trzech dekad od chwili upadku Związku Radzieckiego podobne praktyki instrumentalnego wykorzystywania Wydziału Cerkiewnych Kontaktów Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego stosują obecnie służby specjalne Federacji Rosyjskiej.Established in April 1946, the Moscow Patriarchate’s Foreign Relations Department – fulfilling the de facto role of the «Orthodox Ministry of Foreign Affairs» – from the very beginning of its existence functioned under the strict control of the Soviet security organs. This article presents the department’s operational security system during the KGB’s 1954-1991 period. Among the two operational sectors that had personal information sources at their disposal, the «Orthodox» sector, supplemented by the foreign intelligence sector, undoubtedly played the most important role, with agents from both sectors occupying positions ranging from desk officer to department chairman. Despite the passage of three decades since the collapse of the USSR, similar practices of instrumental use of the Moscow Patriarchate’s Foreign Relations Department are now used by the special services of the Russian Federation.