“Life without God and against God”: Joseph Ratzinger on Christianity and the (Secularized) World

Abstract

Despite all the efforts of responsible Christians to withstand secularization, the process as shown by various parameters appears to be unstoppable. Joseph Ratzinger developed a much-desired comprehensive, theological understanding of secularization. His theology of the world and his vision of the modern times is presented here succinctly at the time that the Western world seems to dispense with God and even live against Him. First, the article recalls Ratzinger’s 1965 text on the meanings of the term “world.” Any serious thought about the world should first deal with the question of how it is conceptualized. Ratzinger responded by presenting the Christian understanding of the worl+d and confronted it with various philosophical positions and scientific visions. He demonstrated the superiority of Christianity as having the exclusivity of possessing “good news” for humankind. Further, this article offers a comparison of the Christian and increasingly secularized worlds. While denouncing the project of building a secular world (the modern Tower of Babel) and challenging the tenets of the advocates of secularization, Ratzinger also enumerated elements uniting the global community. Finally, the article quotes an important text by Ratzinger brought back to the public attention during the COVID-19 pandemic, in which he juxtaposed two main mechanisms propelling human history: the development of a world without God and the operation of the providential “hand of God.” The clash of the belief in God with that of a life without God started at the dawn of history and will continue to the end of time. Ratzinger’s understanding of the world and secularization is realistic, intellectually principled, and very often dramatic, but concurrently full of Christian hope and optimism. His theology rebuts and reverses the common understanding of the terms “liberal” and “conservative.”

Odpowiedzialni chrześcijanie pragną odpowiedzieć na sekularyzację. Jednak ani pomiary jej parametrów, ani mnożenie programów pastoralnych nie powstrzymują sekularyzacji. Potrzebne jest jej kompleksowe i poważne (głębokie teologicznie) zrozumienie. Joseph Ratzinger miał takie rozumienie sekularyzacji. Celem artykułu jest prezentacja jego (skondensowanej) teologii świata i sposobu postrzegania przez niego czasów współczesnych, w których świat Zachodu zdaje się żyć bez Boga, a nawet przeciwko Niemu. Artykuł rozpoczyna się przypomnieniem krótkiego tekstu Ratzingera z 1965 roku, poświęconego podstawowym znaczeniom słowa „świat”. Każde poważne myślenie o świecie powinno odpowiedzieć na pytanie, czym jest świat. Ratzinger odpowiadał na nie, przedstawiając chrześcijańskie rozumienie świata oraz konfrontując je z różnymi stanowiskami filozoficznymi i naukowym obrazem świata. Wskazywał na wyższość chrześcijaństwa; tylko chrześcijaństwo ma dla świata „dobrą nowinę”. W dalszej części artykuł prezentuje porównanie chrześcijaństwa z ciągle sekularyzującym się światem. Chociaż Ratzinger krytykował projekt budowy zsekularyzowanego świata (współczesnej wieży Babel) i zadawał promotorom sekularyzacji poważne pytania, to jednocześnie wskazywał elementy wspólne dla wszystkich ludzi na świecie. W końcowej części artykułu przywołany został ważny tekst Ratzingera, przypomniany publicznie w czasie pandemii COVID-19, w którym wyjaśnił on współistnienie dwóch głównych mechanizmów napędzających ludzkie dzieje: budowania świata bez Boga i działanie opatrznościowej „ręki Boga”. Starcie się wiary w Boga z życiem bez Boga zaczęło się na początku ludzkiej historii i będzie trwało do jej zakończenia. Ratzingera rozumienie świata i sekularyzacji jest realistyczne, intelektualnie odważne, bardzo często dramatyczne, lecz jednocześnie pełne chrześcijańskiej nadziei i optymizmu. Jego teologia prowadzi do zakwestionowania potocznego rozumienia pojęć „liberalny” i „konserwatywny”, a nawet do odwrócenia ich znaczeń.