Die Anfänge und das Durchsetzen der Siebenbürgener Kirchenunion sowie die Widerstände gegen sie. Die bis zum Jahr 1761 das Handeln tragenden Institutionen und Personen und ihre hauptsächlichen Motive

Abstract

Treść artykułu dotyczy relacji kościelnych w Siedmiogrodzie na przełomie XVII i XVIII w. Autor szkicuje w nim kilka znaczących etapów rozwoju, ważnego w kontekście ekumenicznych badań, fenomenu Siedmiogrodzkiej Unii Kościelnej. Jej początki sięgają II poł. XVII w. a dokładniej działalności jezuitów w tym regionie, prowadzonej tu na wyraźne zlecenie Rzymu i Austrii. Po raz pierwszy oficjalnie sprawa Siedmiogrodzkiej Unii stała się tematem rozmów w czasie obrad Generalnego Synodu Kościoła Rumuńskiego, odbytego w Siedmiogrodzie w lutym 1697 r. Akt ten poprzedziły kilkuletnie rozmowy łacińskich zakonników z rumuńską społecznością Siedmiogrodu oraz jej biskupem Teofilem. Przychylne nastawienie do unii z Kościołem łacińskim znalazło potwierdzenie w sporządzonej przez Ojców synodu deklaracji, która de facto stanowiła formalne podwaliny Unii. O tym mówi pierwszy rozdział artykułu. W drugim rozdziale autor nakreślił złożoną sytuację oczekiwań i obaw obecnych w tej prowincji wyznań, głównie ich hierarchów, a także często sprzecznych, interesów władz kościelnych i lokalnych sił polityczno-społecznych prowincji siedmiogrodzkiej. Główny ciężar działań zmierzających do jej stabilizacji spoczął na następcy Teofila, biskupie Atanasie. Rozwój wydarzeń dojrzał do zawarcia Unii (we Wiedniu). Po stronie Kościoła łacińskiego władnym dopełnić tego ostatniego aktu był ówczesny prymas Węgier Leopold Karl, Kardynał von Kollonitz. Zawarciu Unii towarzyszyły jednak wydarzenia, które spowodowały ogromne reperkusje w rumuńskich wspólnotach kościelnych i rzutowały na stosunki z innymi wspólnotami wyznaniowymi. Kardynał Kollonitz, poddając w wątpliwość eklezjalną godność rumuńskiego Kościoła w Siedmiogrodzie, zarządził konieczność ponownych święceń sub conditione biskupa Atanasie. Z zamiarem wprowadzenia Atanasie quam primum na urząd biskupa diecezji siedmiogrodzkiej, nie czekając na odpowiedź Congregatio de Propaganda Fide, udzielił ich 25 marca 1701 r. Decyzja ta spotęgowała na długie lata trudności w funkcjonowaniu Unii. Wydarzenia te są treścią trzeciego i czwartego rozdziału artykułu. O umocnieniu i stabilizacji Siedmiogrodzkiej Unii za czasów Inochentie Micu-Klein, trzeciego biskupa Kościoła unijnego, traktuje rozdział piąty artykułu. Micu-Klein zapisał się w historii Siedmiogrodu jako zdecydowany zwolennik Unii oraz niestrudzony działacz na rzecz emancypacji społeczności rumuńskiej tej prowincji. Jego bezkompromisowa postawa w tym względzie pozyskała mu wielu wrogów nie tylko wśród lokalnych stanów siedmiogrodzkich, lecz także w szeregach wiedeńskiego rządu. Utrzymujące się napięcia zmusiły go do opuszczenia Blaj, stolicy biskupiej, i ucieczki do Rzymu, a w 1751 r. do rezygnacji z urzędu. Kwestię teologiczno-kościelnych sporów o Unię spotęgował bardzo aktualny w tym czasie przełom myśli eklezjologicznej, podkreślający rolę i znaczenie urzędu następcy Piotra. Narastające z tego powodu problemy i niepokoje spowodowały za przyzwoleniem Marii Teresy możliwość ustanowienia dla nieprzychylnych Unii przedstawicieli rumuńskiej społeczności Siedmiogrodu własnego biskupa prawosławnego. Jako pierwszy urząd ten objął Dionisie Novacovici w 1761 r. O tym traktuje ostatnia, szósta część artykułu.