The Idea of “defensio ecclesiae” and its Resonances in Earlier Medieval Poland (X/XIth–XIIIth Century) (Reconnaissance)

Abstract

Treść artykułu koncentruje się wokół słabo rozpoznanego zagadnienia obowiązku obrony Kościoła (defensio ecclesiae) przez władzę świecką w średniowiecznej Europie. W artykule skupiono się przede wszystkim na ideologicznej i prawnej stronie owego wymogu oraz wskazano jego ewolucję od czasów wczesnokarolińskich poprzez okresy późnokaroliński i postkaroliński, aż po dobę, w której popularność zyskały hasła reformy papieskiej zwanej gregoriańską. Poprzez przyjęcie szerokiej perspektywy chronologicznej możliwym było uchwycenie przemian, jakie dokonywały się interpretacji obowiązku defensio ecclesiae. Redefinicja następowała głównie za sprawą samego Kościoła, z przywileju dającego panującym skralną legitymizację dzierżonej władzy i szerokie kompetencje zwierzchności nad instytucjami kościelnymi w duchu Eigenkirche, do obowiązku, z którego poszczególni monarchowie byli rozliczani przez sam Kościół. W artykule wskazano także po raz pierwszy w historiografii na możliwość recepcji zadania defensio ecclesiae na dworze piastowskim w okresie wcześniejszego średniowiecza (X-XIII w.). Odrzucono dawną teorię najpełniej sformułowaną przez Władysława Abrahama i popartą przez Gerarda Labudę, iż termin „obrońca kościoła” w brzmieniu advocatus ecclesiae, jaki spotykamy Kronice Galla Anonima, oznaczał de facto urząd dzierżony przez kolejnych przedstawicieli dynastii. Piastowie jako ród o wysokich aspiracjach politycznych się gali natomiast po defensio ecclesiae, jako jedno z wielu narzędzi chrześcijańskiego instrumentarium władzy monarszej. W wiekach XII i XIII wraz z postępowaniem defragmentacji politycznej kraju oraz recepcją reformy gregoriańskiej przez Kościół polski idea defensio ecclesiae straciła na popularności, choć pewne jej elementy trwały i uwidaczniały się choćby w promowanej przez Kościół „instytucji” brachium seculare. Ostatecznie w XIII stuleciu obrońcami Kościoła tytułować zaczęli się polscy biskupi przywiązujący znacząca wagę do niezależności swych lokalnych kościołów i integralności własności kościelnej swych diecezji.