La catholicité de l’Église dans la pensée d’Yves Congar

Abstract

Od czasów Reformacji refleksja katolicka na temat czterech przymiotów Kościoła obecnych w Credo Nicejsko-Konstantynopolitańskim przyjęła charakter polemiczny i apologetyczny. Przymioty owe – interpretowane w sposób niekompletny i podyktowany kontekstem historycznym – miały pokazać, gdzie jest prawdziwy Kościół. Jego katolickość (trzeci przymiot) ukazywała charakter powszechny Kościoła oraz jego ekspansję przede wszystkim geograficzną. Taka sytuacja trwała prawie do XX wieku, kiedy to – dzięki odnowie eklezjologicznej i patrystycznej – podjęto nową refleksję na temat katolickości Kościoła, osadzając ją w szerokim kontekście starożytnej i średniowiecznej teologii oraz w nurcie nowego misyjnego dynamizmu i rodzącego się ruchu ekumenicznego. Jednym z autorów, który przyczynił się znacznie nie tylko do realizacji tego zadania, ale także do odnowy katolickiej eklezjologii XX wieku, był francuski dominikanin o. Yves Congar (1904-1995), mianowany kardynałem przez Jana Pawła II w 1994 r. Spojrzenie na całokształt jego eklezjologicznego dorobku pozwala nam stwierdzić, że jedną z przewodnich myśli jego refleksji była idea katolickości Kościoła, którą przedstawiał w wieloraki sposób i z wielu punktów widzenia. Celem artykułu jest ukazanie myśli Y. Congara na wspomniany temat. Po prezentacji głównych publikacji Congara na temat katolickości oraz ich krótkiej kontekstualizacji (I) ukazano jego teologię trzeciego przymiotu Kościoła. Uczyniono to w trzech częściach, w których rozważano kolejno: źródła katolickości (II), wymiary katolickości (III) i sposoby realizacji katolickości (IV). Ponieważ katolickość Kościoła powinna odzwierciedlać naturę Kościoła, który jest rzeczywistością bosko-ludzką, dlatego też ma ona dwa źródła: w Bogu Trójcy i w ludzkości. Dzięki temu „katolickość” zachowuje nieustannie swój charakter dynamiczny oraz ukazuje się z jednej strony jako rzeczywistość obiektywnie w pełni zrealizowana, z drugiej zaś strony jako rzeczywistość dążąca do swego ostatecznego spełnienia (Gabe und Aufgabe – niemieckie rozróżnienie wielokrotnie cytowane przez Congara). Katolickość może być rozważana w wieloraki sposób. Congar mówi o katolickości ilościowej i jakościowej, o katolickości geograficznej i o katolickości prawdy, o katolickości w czasie i w przestrzeni, o katolickości aktualnej i eschatologicznej. Wszystkie te wymiary uzupełniają się wzajemnie i pozwalają uchwycić złożoność tajemnicy katolickości Kościoła, który zgodnie z myślą Congara jest Kościołem mającym swe ostateczne źródło w Bogu Trójcy (Ecclesia de Trinitate), obejmującym całą ludzkość (Ecclesia ab Abel justo usque ad ultimum electum) i zmierzającym ku swej pełni eschatologicznej. W egzystencji Kościoła wędrującego w czasie owa katolickość ukazuje się i realizuje w wieloraki sposób, napotykając niejednokrotnie na różne przeszkody. Dominikański teolog skupia swoją uwagę w sposób szczególny na dwóch aspektach życia Kościoła: działalność misyjna (orędzie jest „katolickie”, adresat misji jest „katolicki” i podmiot misji jest „katolicki”) oraz ekumenizm (jedność Kościoła i jego katolickość są przymiotami nierozdzielnymi). Trudności, na jakie napotyka pełna realizacja i pełna manifestacja katolickości Kościoła, to przede wszystkim niezrównoważone przeżywanie relacji między jednością i wielością, jednością i pluralizmem, Kościołem powszechnym i Kościołami lokalnymi. Rozumienie katolickości Kościoła przez Y. Congara nie jest statyczne. Są w nim elementy stałe i elementy ukazujące ewolucję interpretacji. Niezmienne są dwa przekonania: po pierwsze – świadomość zakorzenienia katolickości Kościoła w „katolickości” Boga i „katolickości” ludzkości, po drugie – jego charakter dynamiczny istniejący w napięciu między „już” i „jeszcze nie” To, co jest zmienne, to przede wszystkim przesuniecie akcentów z katolickości rozumianej głównie jako kryterium zapewniające jedność Kościoła (w Chrétiens désunis w 1937 r.) na katolickość pojmowaną jako kryterium umożliwiające pluralizm życia kościelnego (Diversités et communion w 1982 r.). W pierwszym przypadku katolickość przedstawiała się jako rozłożenie w czasie, w przestrzeni i w niewyczerpanym bogactwie ludzkiej egzystencji, jedności Kościoła. Można by rzec, iż katolickość to pewien dynamizm „odśrodkowy”: od jedności Kościoła ku wielości. W drugim przypadku katolickość jest ukazana jako dążenie wielości ku jedności pojmowanej na sposób „komunii” Można więc zatem powiedzieć, że katolickość to pewien dynamizm „dośrodkowy”: od wielości kościelnych doświadczeń ku jedności Kościoła-komunii.