A la recherche de la spiritualité en Europe Centrale et Orientale

Abstract

Prezentację tematu autor rozpoczyna od dwu przykładów: jednego z Pragi, gdzie w księgami pod szyldem „Literatura duchowa” znaleźć można było wszystko... z wyjątkiem pozycji z duchowości chrześcijańskiej; drugiego z Nowosybirska, gdzie Towarzystwo Naukowe Akademii Nauk ZSRR dało wyraz swemu przekonaniu o potrzebie perspektywy teologiczno-duchowej w refleksji nad człowiekiem, zapraszając autora z wykładem na ten temat. Dla właściwego rozumienia pojęcia duchowości autor przytacza, za T. Špidlikiem, sens tradycyjnej formuły łacińskiej theologia spiritualis, która (tak samo jak grecka pneumatikē theologia) zawiera w sobie trzy imiona Trójcy Świętej: Theos - Logos - Spiritus. Wskazuje to na otwarcie duchowości chrześcijańskiej na Trójjedynego Boga, objawiającego się w Biblii. Odwołanie się do formuły pochodzącej z Tradycji jest tym bardziej uzasadnione, że ta ostatnia w ujęciu chrześcijańskiego Wschodu rozumiana jest jako dynamiczna obecność Ducha Świętego w dziejach Kościoła i świata. Autor sięga do skarbca tradycji, aby wydobyć z niej nova et vetera w duchowości Europy Środkowej i Wschodniej (cz. I). Fundamentalne znaczenie miała dla niej misja Świętych Braci - Cyryla i Metodego. W misji tej, według słów Orędzia Synodu Biskupów Macedońskiego Kościoła Prawosławnego, „po raz ostatni Kościoły chrześcijańskie Wschodu i Zachodu były zjednoczone i święcie zespolone w jedno Ciało Chrystusa” U podstaw życia duchowego Europy leży więc doświadczenie jedności i wspólnoty, której fundamentem jest przyjęcie Ewangelii. Jan Paweł II w encyklice Slavorum Apostoli określił świętych Cyryla i Metodego mianem „protagonistów ekumenizmu”, tradycję zaś cyrylo-metodiańską uznał za „podstawę pożądanej odnowy duchowej” Kard. F. Tomaśek w Orędziu do biskupów Europy wskazywał na Świętych Braci jako na budowniczych wielkich, ponadnarodowych wspólnot, wznoszonych na wartościach duchowych i kulturowych. Święci z Tesaloniki stali się dla Europy Środkowej i Wschodniej ewangelizatorami i nauczycielami dialogu (cz. II). Dialog powinien być nie tylko prezentacją poglądów, ale wymianą i komunikowaniem wartości; powinien być postawą wspólnego szukania Prawdy i osądzania rzeczywistości w świetle Słowa Bożego. Taki dialog jest niemożliwy bez Ewangelii. Nie ma on nic wspólnego z fundamentalizmem, ale jest owocem chrześcijańskiego radykalizmu, który oznacza zakorzenienie w chrześcijańską kulturę. Europa Środkowa i Wschodnia potrzebuje dziś Nowej Ewangelizacji, a ta najlepiej dokonuje się na drodze dialogu synchronicznego (poszukiwanie autentycznych wartości w różnych kręgach duchowego doświadczenia swego regionu, Europy, Kościoła powszechnego) i diachronicznego (poszukiwanie wartości duchowych w dziejach własnego kraju i krajów sąsiednich). Spotkanie wartości duchowych dokonujące się na terenie Europy Środkowej i Wschodniej w duchu świętych Cyryla i Metodego (cz. III) stanowi zaproszenie do zwrócenia szczególnej uwagi na „światło ze Wschodu” (Orientale lumen), do czego zachęca nas Jan Paweł II w liście apostolskim pod tym tytułem. Poznanie chrześcijańskiego Wschodu, będące szczególnym „doświadczeniem wiary”, prowadzi do „spotkania” w duchowości komunii i służby. Przytaczany przez autora 4 paragraf Orientale lumen kładzie nacisk na zasadniczą kwestię tak dla Kościoła Wschodniego, jak i Zachodniego: „Nie możemy stanąć przed Chrystusem jako Panem dziejów tak podzieleni, jak staliśmy się podzieleni w ciągu drugiego tysiąclecia. Muszą te podziały zostać zastąpione przez zbliżenie, porozumienie; muszą się zabliźnić rany na drodze jedności chrześcijan”. Zachód, który nie znając duchowych tradycji chrześcijaństwa wschodniego, fascynuje się często duchowością Dalekiego Wschodu, mógłby wiele zyskać sięgając do bogatego skarbca pięknej liturgii wschodniej. Piękno jej nie jest tylko jakąś szatą zewnętrzną, lecz - jak powie cytowany przez autora T. Špidlik - jest „siłą, która przenika przez wszystkie warstwy” Dla filozofii scholastycznej byt jest w swej istocie unum-verum-bonum, natomiast teologowie wschodni (W. Sołowiow, P. Fłoreński) mówią raczej o metafizycznej triadzie dobro-prawda-piękno, która nie stanowi trzech odrębnych princypiów, lecz tylko jeden: życie duchowe, poddane oglądowi z różnych punktów widzenia. Sprawujący liturgię mają radość z udziału w niebiańskim pięknie, stąd chrześcijanie wschodni nazywają liturgię „niebem na ziemi”. Liturgia Kościoła jest uprzywilejowanym środowiskiem działania Ducha Świętego: zarówno w wymiarze Kościoła lokalnego, jak i Kościoła domowego, w którym wierni świeccy realizują swe „królewskie kapłaństwo”. W podsumowaniu swoich rozważań autor wskazuje raz jeszcze na szczególną aktualność słów listu apostolskiego Orientale lumen, w którym czytamy: „Niech Duch Święty obdarzy nas czystym spojrzeniem, abyśmy potrafili razem wyjść naprzeciw człowieka współczesnego, który czeka na radosną nowinę. Jeśli wobec oczekiwań i cierpień świata damy odpowiedź zgodną, niosącą światło i życie, przyczynimy się naprawdę do bardziej skutecznego głoszenia Ewangelii wśród ludzi naszych czasów” (OL 4).