Die Lüge als Wurzel des Bösen. Die auf den Gedanken von Józef Tischner und Max Scheler basierten Überlegungen

Abstract

W prezentowanym artykule rozważany jest jeden z aspektów centralnego problemu filozofii Józefa Tischnera. Problem ten można sprowadzić do prostego pytania: co decyduje o zwycięstwie lub klęsce człowieka, któremu dane jest żyć w „horyzoncie agatologicznym”, to znaczy w nieustannym napięciu pomiędzy dążeniem do dobra i groźbą upadku w zło? W pierwszej części tego artykułu zarysowany jest sposób podejścia Tischnera do opisu fenomenu zła. W jego ujęciu zło nie jest tylko prostym wydarzeniem, którego sprawcą jest człowiek jako jednostka działająca wyłącznie na „swój rachunek” i dokonująca błędnych wyborów. Zło ma charakter strukturalny i może tworzyć w świecie taką scenerię, że działania człowieka przynoszą zatrute owoce w jakiejś mierze niezależnie od jego dobrej bądź złej woli. Zdaniem Tischnera, tak rozumiane zło wyrasta przede wszystkim z kłamstwa. W części drugiej wedle Tischnerowskiej metody zostało zanalizowane zjawisko resentymentu przez odwołanie się do znanej pracy M. Schelera Resentyment a moralność. W prezentowanym tam ujęciu istota resentymentu wyraża się w strukturalnym zakłamaniu - człowiek resentymentu nie musi kłamać, on żyje w kłamstwie. Sytuacja ta nosi znamiona strukturalnego zła, jakie - być może trochę z innej strony - ukazywał w swoich pracach Józef Tischner. Konkluzją prowadzonych analiz jest zatem stwierdzenie, że kłamstwo ma w sobie taką siłę, która potrafi nawet człowieka dobrej woli uczynić narzędziem w rękach zła.