Die Grundzüge des Verhältnisses zwischen Glauben und Wissen im Mittelalter

Abstract

Mimo że w średniowieczu wiara odgrywała dominującą rolę, to jednak wiedza nie była wcale zaniedbywana. Problematyka stosunku wiary i wiedzy była w tym tysiącletnim okresie wszakże w różny sposób rozwiązywana. We wczesnym średniowieczu dużą popularnością cieszyły się poglądy Aureliusza Augustyna, który w swoisty sposób połączył pogański neoplatonizm z opartymi na Biblii chrześcijańskimi zapatrywaniami na wiedzę. W augustynizmie istnieje symbioza wiary i wiedzy. Przy tym oświecona światłem Bożym wiedza ma prowadzić do lepszego przyjęcia wiary i do zrozumienia Pisma św. W centrum augustyńskiej doktryny znalazła się wiara, wola, miłość i łaska, a nie rozum. Nieco odmienne ujęcie augustyńskiej koncepcji wiary i wiedzy dał dopiero Anzelm z Canterbury, który chociaż nie założył własnej szkoły, stoi na początku scholastyki. Tomasz z Akwinu, opierając się na arystotelesowskim ideale nauki, zastosował w teologii metodę aksjomatyczną i uznał zasady wiary jako zdania same przez się znane. Na miejsce preferowanego przez Augustyna afektu wprowadził intelekt. Dzięki temu pewność wiary mogła znaleźć też obiektywne oparcie w mądrości Bożej. Tomasz bodajże pierwszy rozgraniczył wyraźnie dziedziny wiary i wiedzy. Pomiędzy tymi dwoma porządkami istnieje harmonia. Niemniej oparta na rozumie wiedza, zwłaszcza filozofia, miała służyć zasadzającej się na Objawieniu teologii, która w klasycznej scholastyce była ujmowana spekulatywnie. Ta koncepcja teologii spotkała się z ostrą krytyką u franciszkanina Wilhelma z Ockham, który twierdził, że chociaż teologia sama w sobie jest nauką, to jednak nie jest nią teologia uprawiana przez ludzi. W okhamowskiej koncepcji teologii jest ona tylko wiedzą praktyczną. W wyniku tego w późnym średniowieczu doszło do radykalnego oddzielenia praktycznie i afektywnie zorientowanej teologii od nauk „świeckich”, które dzięki temu zaczęły się rozwijać na własny sposób. Drugi sobór watykański stwierdził także, że porządki wiary i wiedzy są odrębne, ale między tymi dziedzinami nie ma konfliktów.